İçindekiler Sekizinci Baskıya Önsöz 5 Kısaltmalar 17 I. GİRİŞ 21 II. İNSAN HAKLARI KAVRAMI, ÖNEMİ, FELSEFİ TEMELLERİ VE ULUSLAR ARASI BOYUTLARI 27 A. İnsan Hakları Kavramı 27 1. Tanım 27 2. Nitelikleri 29 B. İnsan Haklarının Kısa Tarihi Gelişimi 31 1. Uluslararası Hukuktaki Tarihi Gelişim 33 2. Ulusal Hukuktaki Tarihi Gelişim 43 C. İnsan Haklarının Korunmasının Önemi 46 D. İnsan Hak ve Özgürlüklerin Felsefi Temelleri 50 1. Doğal Hukuk Anlayışı 51 2. Pozitif Hukuk Anlayışı 53 E. İnsan Haklarının Yakın Kavramlarla İlişkisi ve İnsancıl Hukuk 53 F. Temel Hakların Yatay ve Dikey Etkisi 55 G. Uluslararası Düzeyde İnsan Haklarının Korumayı Amaçlayan Başlıca Kurum ve Kuruluşlar ve Metinler 56 1. İnsan Haklarının Uluslararası Düzeyde Korumayı Amaçlayan Başlıca Kurum ve Kuruluşlar 56 a. Uluslararası Örgüt: Birleşmiş Milletler (BM) 56 b. Bölgesel Kuruluşlar 58 aa. Avrupa Konseyi 58 bb. Amerikan Devletleri Örgütü 59 cc. Afrika Birliği Örgütü 59 c. Uluslararası Gönüllü Kuruluşlar 60 2. İnsan Hakları ile İlgili Bazı Uluslar Arası Metin İsimleri 60 III. İNSAN HAKLARININ TÜRLERİ 64 A. Koruyucu Haklar, İsteme Hakları ve Katılma Hakları Ayırımı 64 B. Birinci, İkinci ve Üçüncü Kuşak Haklar Ayırımı 66 C. Kişisel, Sosyal, Ekonomik, Siyasal ve Kültürel Haklar Ayırımı 67 D. Bireysel Haklar-Kolektif Haklar Ayırımı 68 E. Şekli Haklar-Gerçek Haklar Ayırımı 68 F. İnsan Hakları-Yurttaş Hakları Ayırımı 69 IV. İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN TEMEL İLKELERİ İLE BAŞLICA HAK VE ÖZGÜRLÜK KONULARI 70 A. İnsan Hakları Sözleşmelerinin Uygulanmasında Temel İlkeler, Yer ve Zaman Bakımından Uygulama Kuralları 70 1. Temel İlkeler 70 2. Yer Bakımından Uygulanma Alanı 74 3. Zaman Bakımından Uygulanma Alanı 82 4. Uluslararası Örgütler Çerçevesinde İşlenen Fiillerden Ötürü Sorumluluk 83 B. Başlıca Hak ve Özgürlük Konuları 90 1. Yaşama Hakkı (AY m.15/2, 17/1, AİHS m.2, İHEB m.3, KvSHS m.6, ABTHŞ m. 2) 91 a. Uygulama Alanı 91 b. Yaşamın Başlangıcı ve Sonu 101 c. Ölüm Cezası Sorunu 104 d. Yaşam Hakkını Koruma Yükümlülüğünün Kapsamı 106 e. Orantısız Güç Kullanılmasından Kaynaklanan Ölüm Olayları 134 2. İşkence Yasağı (AY m.17/3, AİHS m. 3, İHEB m.5, KvSHS m.7, ABTHŞ m.4) 147 a. Kavram ve Tanım 147 b. İşkence Yasağının Niteliği 159 c. Yükümlülüğün Kapsamı 161 d. İhlal Kategorileri 169 3. Kölelik, Angarya ve Zorla Çalıştırma Yasağı (AİHS m. 4, AY m. 18, ABA m. II-5) 212 a. Uygulama Alanı 212 b. Yükümlülüğün Kapsamı 215 c. İstisnalar 217 4. Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı (AİHS m. 5, AY m.19, AİHS'e Ek 4. Protokol m. 3, ABA m. II-6) 223 a. Koruma Alanı: Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği 223 b. Kişi Özgürlüğüne Müdahale 226 aa. Kişi Özgürlüğü 226 bb. Müdahale 230 cc. Müdahalenin Yasaya Dayanması 233 c. Özgürlükten Yoksun Kılmanın Hukuka Uygun Sayıldığı Durumlar 235 aa. Yetkili Mahkeme Tarafından Mahkum Edilmesi Üzerine Bir Kimsenin Usulüne Uygun Olarak Hapsedilmesi (m.5/1 a). 235 bb. Bir Mahkeme Tarafından Yasaya Uygun Olarak Verilen Bir Karara Riayetsizlikten Dolayı veya Yasanın Koyduğu Bir Yükümlülüğün Yerine Getirilmesini Sağlamak İçin Bir Kimsenin Usulüne Uygun Olarak Yakalanması veya Tutulması (m.5/1 b). 237 cc. Suç İşlediği Hakkında Geçerli Şüphe Bulunan veya Suç İşlemesine ya da Suçu İşledikten Sonra Kaçmasına Engel Olmak Zorunluluğu İnancını Doğuran Makul Nedenlerin Bulunması Dolayısıyla, Bir Kimsenin Yetkili Merci Önüne Çıkarılmak Üzere Yakalanması ve Tutulması (m.5/1 c). 241 dd. Bir Küçüğün Gözetim Altında Eğitimi İçin Usulüne Uygun Olarak Verilmiş Bir Karar Gereği Tutulması veya Yetkili Merci Önüne Çıkarılmak Üzere Usulüne Uygun Olarak Tutulması (m.5/1-d) 25 ee. Bulaşıcı Hastalık Yayabilecek Bir Kimsenin, Bir Akıl Hastasının, Bir Alkoliğin, Uyuşturucu Madde Bağımlısı Bir Kişinin veya Bir Serserinin Usulüne Uygun Olarak Tutulması (m.5/1-e) 257 ff. Bir Kişinin Usulüne Aykırı Surette Ülkeye Girmekten Alıkonması veya Kendisi Hakkında Sınır Dışı Etme Ya Da Geri Verme İşleminin Yürütülmekte Olması Nedeniyle Usulüne Uygun Olarak Yakalanması veya Tutulması (m.5/1-f). 261 d. Özgürlüğünden Yoksun Bırakılan Kişiye Tanınan Haklar 264 aa. Yakalama ve Tutuklama Nedenlerinin ve İsnadın Sanığa En Kısa Zamanda Bildirilmesi (m. 5/2) 264 bb. Sanığın Hemen Bir Hakim veya Adli Görev Yapmaya Kanunun Yetkili Kıldığı Bir Memur Huzuruna Çıkarılması ve Tutukluluğun Makul Süre Devam Etmesi 267 cc. Sanığın Yakalama ve Tutuklamanın Kanuna Uygunluğunun Denetimini Sağlamak İçin Yargı Yoluna Başvurma Hakkı (m. 5/4) 282 dd. Yakınlarına Haber Verme Hakkı 295 ee. Sözleşmeye Aykırı Olarak Yakalanan ve Tutuklananlara Tazminat Ödenmesi 295 5. Adil Yargılanma Hakkı (AİHS m.6, AY m. 36-38, ABA m. II- 47, 48) 300 a. Bir Yargı Yerine Başvurma Hakkı 315 b. Davanın Hakkaniyete Uygun Dinlenmesini İstemek Hakkı 324 c. Duruşmanın Halka Açıklığı 345 d. Makul Sürede Yargılanma Hakkı 347 e. Yasayla Kurulan, Tarafsız ve Bağımsız Bir Mahkeme Önünde Yargılanma Hakkı 350 f. Ceza Muhakemesinde Şüpheliye/Sanığa Tanınan Haklar 357 aa. Masumiyet Karinesi 358 bb. Şüpheli/Sanığın Kendisine Yönelik Suçlamanın Niteliği ve Nedeninden En Kısa Zamanda, Anladığı Bir Dilde ve Ayrıntılı Olarak Haberdar Edilme Hakkı (AİHS m. 6/3-a) 367 cc. Savunmasını Hazırlamak İçin Gerekli Zamana ve Kolaylıklara Sahip Olmak Hakkı (AİHS m. 6/3-b) 370 dd. Sanığın Kendisini Bizzat veya Seçeceği Bir Müdafi Yardımıyla Savunması (AİHS m. 6/3-c) 374 ee. İddia Tanıklarına Soru Sorma Hakkı (AİHS m. 6/3-d) 382 ff. Tercümandan Yararlanma Hakkı (AİHS m. 6/3-e) 385 6. Suçta ve Cezada Kanunilik (AİHS m. 7, AY. m. 38, ABA m. II-49) 387 7. Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunması (AY m. 17, 20 vd., AİHS m. 8, ABA m. II-7, 8, 9, 11) 395 a. Özel Hayata Saygı Hakkı 401 b. Aile Hayatına Saygı Hakkı 437 8. Konut Dokunulmazlığı Hakkı (AY m. 21, AİHS m. 8, ABA m. II-7) 448 9. Vicdan ve Din/İnanç Özgürlüğü (AY m. 24, 25, AİHS m. 9, ABA m. II-10, 22) 454 10. İfade Özgürlüğü (AY m. 25, 26, AİHS m. 10, İHEB m. 19) 489 a. Kavram ve Önemi 489 b. Uluslararası ve Ulusal Belgelerde Düzenlenişi 492 c. AİHM ve AYM İçtihatlarında İfade Özgürlüğü 494 d. Genel Değerlendirme 536 11. Haberleşme Özgürlüğü (AY m. 22, AİHS m. 8, ABA m. II-11) 545 12. Basın ve Kitle İletişim Özgürlüğü (AY m. 28 vd., AİHS m. 10, ABA m. II-11) 560 13. Örgütlenme Özgürlüğü (Dernek Kurma Özgürlüğü, Sendika Hakkı) (AY m. 33, 52, AİHS m.11, ABA m. II-12, 28) 601 a. Dernek Kurma Özgürlüğü 602 b. Sendika Özgürlüğü 606 14. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı (AİHS m. 11, AY m. 34) 615 15. Etkili Başvuru Hakkı/Hak Arama Özgürlüğü (AİHS m.13, AY m. 36, ABA m. II-47) 627 16. Dilekçe Hakkı (AY m. 74, ABA m. II-44) 630 17. Ayrımcılık Yasağı (AİHS m.14, AİHS'e Ek 12. Protokol m.1, ABA m. II-21, AY m. 10) 632 18. Mülkiyet Hakkı (AİHS Ek 1. Protokol m. 1, AY m. 35, ABA m. II-17) 645 a. Genel Olarak 645 b. Kapsamı 646 c. AİHM ve Anayasa Mahkemesi İçtihatlarında Mülkiyet Hakkı 647 d. Türkiye Açısından Sorunlu Alanlar 655 e. Mülkiyet Hakkının İhlali Durumunda Kesinleşen Maddi ve Manevi Tazminat Talepleri ile İlgili "İnsan Hakları Tazminat Komisyonuna Başvurulması" Zorunluluğu 667 19. Eğitim ve Öğrenim Hakkı (AİHS Ek 1. Protokol m. 2, AY m. 42, ABA m. II-14) 669 20. Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı (AY m. 67, AİHS Ek 1. Protokol m. 3, ABA m. II-39, 40) 685 21. Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü (AY m. 23, AİHS Ek 4. Protokol m. 2, 3, ABA m. II- 4/1) 695 22. Bilim ve Sanat Özgürlüğü (AY m. 27, ABA m. II-13) 697 23. Çalışma ve Sözleşme Özgürlüğü (AY m. 48 vd, Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmeleri, ABA m. II-15, 16, 27 vd.) 698 24. Sağlık Hakkı ve Hasta Hakları (AY m. 56, ABA m. II-35) 700 25. Çevre Hakkı (AY m. 56, ABA m.

II-37) 722 26. Sosyal Güvenlik Hakkı (AY m. 60, ABA m. II-34) 726 27. Vatandaşlık Hakkı 728 28. Çocuk Hakları 729 29. Kadın Hakları 737 30. Engelli Hakları 746 31. Bilgi Edinme Hakkı 752 32. Azınlık Hakları 755 33. Kültürel Haklar 760 34. Özgürlüğünden Mahrum Bırakılan Grupların Hakları 761 35. Mülteci ve Sığınmacı Hakları 763 36. Yabancıların Sınır Dışı Edilmesine Karşı Usuli Güvenceler (AİHS'e Ek 7 no.lu Protokol m. 3) 769 37. Ceza İşlerinde Kanun Yollarına Başvuru Hakkı (AİHS'e Ek Protokol m. 2) 770 38. Hatalı Kararlardan Dolayı Tazminat Hakkı (AİHS'e Ek 7 no.lu Protokol m. 3) 773 39. Çifte Yargılanma ve Cezalandırma Yasağı (AİHS'e Ek 7 no.lu Protokol m. 4, KvSHS m. 14/1, ATHŞ m. 50). 774 V. TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİĞİ VE SINIRLANMASI REJİMİ 775 A.

Temel Hak ve Özgürlüklerin Niteliği 775 B. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması veya Durdurulması 775 C. Olağanüstü Yönetim Usulleri 777 1. Olağanüstü Hal Kavramını Açıklayan Görüşler 778 a. Zaruret Hali Teorisi 778 b. Meşru Savunma Teorisi 778 c. Siyasi Teori 778 d. Anayasa Geleneği Teorisi 778 2. Olağanüstü Yönetim Usulü Olarak Olağanüstü Hal İlanı Kararının Hukuki Tahlili 779 a. Yetkili Makam 779 b. Şekil Unsuru 779 c. Sebep Unsuru 779 d. Konu Unsuru 780 e. Amaç Unsuru 780 D. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Göre Olağanüstü Hal Uygulamaları 780 1. Genel Sınırlama Rejimi 780 2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 15. Maddesi Hükmü ve Değerlendirmesi 783 a. Savaş Hali-Kamusal Tehlike Şartı 784 b. Ölçülülük İlkesi 786 c. Uluslararası Hukuktan Doğan Yükümlülüklere Ters Düşmeme 787 d. Dokunulmaz Haklar 787 e. Usule İlişkin Koşul 788 3. Olağanüstü Halde İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi 789 4. AİHM Kararlarından Örnekler 789 E. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanmasının Sınırları 794 1. Hakkın Özüne Dokunmama 794 2. Ölçülülük İlkesi 795 3. Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygun Olma 796 4. Sınırlamanın Kanunla Olması 797 F. İnsan Haklarının Korunmasında Terörle Mücadele 799 1. Terör Kavramı ve Terörün Amacı 799 2. Terörle Mücadele Kanunu 803 3. Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı 817 VI. İNSAN HAKLARI İLE İLGİLİ ULUSAL VE ULUSLARARASI KORUMA VE DENETİM MEKANİZMALARI 820 A. Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru/Anayasa Şikayeti 820 1. Anayasa Şika