Birinci Bölüm DEVLETİN HUKUKSAL ÇERÇEVESİ OLARAK ANAYASA VE ANAYASA HUKUKU Birinci Kısım ANAYASA KAVRAMI VE ANAYASA HAREKETLERİ I. ANAYASA KAVRAMI: ORTAYA ÇIKIŞI VE GELİŞİMİ 39 A. Anayasa Kavramının Etimolojisi 39 B. Anayasacılık Hareketleri 41 1. Anlamı ve Tarihçesi 41 2. Anayasacılık ve Demokrasi Düşüncesi Arasındaki Karşıtlık ve Anayasal Demokrasi 44 C. Liberal Anayasacılık Düşüncesinde Anayasaya Yüklenen İşlevsel Anlam: Anayasanın Siyasal Anlamı 46 D. Anayasanın Günümüzde İfade Ettiği Anlam: Anayasanın Hukuksal Anlamı 47 E. Türkçede Terminoloji Sorunu ve Tartışması 51 II. ANAYASALARIN İŞLEVLERİ 53 A. Hukuksal İşlevleri 54 1. Anayasa Hukuk Düzeninin Geçerlilik Temelidir 54 2. Anayasa Devletin Kurucu İşlemi ve Yönetenlerin Statüsüdür 54 3. Anayasa Bir Devletin Uluslararası Toplumdaki Sembolüdür 55 4. Anayasa, Siyasal İktidarın Sınır ve Çerçevesi, Özgürlüğün Güvence Belgesidir 55 B. Siyasal İşlevleri 56 1. Anayasa Egemen Halkın İradesini Yansıtan İşlemdir 56 2. Anayasa Yönetimin Meşruiyet Kaynağıdır 56 3. Anayasa Ulusal Bütünlüğün ve Ortak Kimlik İnşasının Temel Unsurudur 57 4. Anayasa Bir İdeoloji ve Felsefenin Somutlaşmış İfadesidir 59 5. Anayasa Siyasal İstikrarı Sağlama Aracıdır 61 III. ANAYASALARIN İÇERİĞİ 61 A. Genel Çerçeve 61 B. Anayasal Başlangıçlar ve Pozitif Değeri Sorunu 64 1. Anayasal Başlangıçlar (dibace, önsöz, preamble) 64 2. Başlangıçların Pozitif Hukuk Gücü Sorunsalı 65 a. Yasama Organına "Açık Çek" Sunması 67 b. Anayasa Yargısına Geniş Değerlendirme Marjı Bırakması 67 IV. ANAYASA HUKUKU VE DİĞER HUKUK DALLARI ÜZERİNDE ETKİSİ 69 A. Tanım 69 B. Anayasa Hukuku Alanının Çerçevesini Çizmede Zorluk 70 C. Anayasa Hukukunun İçeriği: Anayasa Hukuku, Anayasanın Hukuku 71 1. Genel Olarak 71 2. Anayasa Hukukunun Kısımları 73 3. Anayasa Hukuku Alanının Genişlemesi: Siyasal Hukuktan Anayasa Hukukuna 76 D. Anayasa Hukukunun Uluslararasılaşması 79 E. Anayasa Hukuku ve Siyaset Bilimi 81 1. Konu Bakımından Ayrılamama 81 2. Yöntemsel Farklılık 82 3. Karşılıklı Etkileşim 83 V. ANAYASA HUKUKUNUN BELİRGİN ÖZELLİKLERİ 84 A. Anayasa Hukuku Bir Yandan Eski, Bir Yandan Genç Bir Hukuk Dalıdır 84 B. Anayasa Hukuku Kamu Hukukunun Bir Dalıdır 85 C. Anayasa Hukuku Sürekli Değişim İçinde Olan Bir Hukuk Dalıdır 85 D. Anayasa Hukuku Diğer Hukuk Dallarına da Hâkim Bir Hukuk Dalıdır: Hukukun Anayasallaşması 86 E. Anayasa Hukuku İdeoloji Esaslı Bir Hukuk Dalıdır (Un droit engagé) 88 VI. ANAYASA HUKUKUNUN KAYNAKLARI 90 A. Hukuk Kaynağı Kavramı ve Türleri 90 B. Anayasa Hukukunun Şekli Kaynakları 92 VII. ANAYASA HUKUKUNDA YÖNTEM 93 A. Hukuksal Pozitivizm Yöntemi (Egzejetik Yöntem/Metin Yorumculuğu Yöntemi) 93 B. Yöntem Genişlemesi ve Sosyolojik Yönteme Başvuru Gereği 96 İkinci Kısım ANAYASALARIN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN SINIFLANDIRILMASI I. ANAYASANIN TERMİNOLOJİK AÇIDAN İKİ FARKLI ANLAMI 98 A. Geniş (Maddi) Anlamda Anayasa (la constitution au sens large) 100 B. Dar (Şekli) Anlamda Anayasa (au sens strict) 102 C. Geniş ve Dar Anlamda Anayasa Tanımlarının Karşılaştırılması 104 D. Geniş Anlamda Anayasa-Dar Anlamda Anayasa Arasındaki İlişkiler 104 1. Kesişme, Çakışma ve Çatışmalar 104 2. Ayrımın Pozitif Değeri ve Sonuç 106 II. ŞEKİLLERİ YÖNÜNDEN 108 A. Yazılı Anayasalar (written constitutions) 109 B. Gelenek Ağırlıklı Anayasalar 109 1. Tanım 109 2. Yazılı Anayasa İle Karşılaştırma 111 3. Gelenek Ağırlıklı Anayasaların Oluşumu 111 a. Objektif Unsur (Maddi Unsur-Tekrarlama Olgusu-Répétition) 112 b. Sübjektif Unsur (Manevi/Psikolojik Unsur-le centiment d'obligation) 112 c. Hukuksallık Unsuru 113 4. Gelenek Ağırlıklı Anayasalar İle Anayasa Gelenekleri İlişkisi 113 a. Anayasa Geleneği Kavramı 113 b. Anayasa Geleneklerinin İşlevi 115 aa. Yazılı Anayasanın Boşluklarını Doldurma İşlevi (Praeter Legem) 115 bb. Yazılı Anayasa Kuralını Yorumlayıcı İşlevi veya Belirsizliklerini Giderme İşlevi (Secundum Legem) 115 cc. Yazılı Anayasa Kuralını Kaldırma veya Değiştirme İşlevi (Praeter Constitutionem) 115 c. Anayasa Geleneklerinin Anayasa Uygulamalarından (Pratiklerinden) Farkı 116 C. Yazılı Anayasa-Gelenek Ağırlıklı Anayasa Ayrımının Değerlendirilmesi 117 III. DEĞİŞTİRİLİŞLERİ YÖNÜNDEN 119 A. Katı Anayasalar (Sert Anayasalar/Bükülmez Anayasalar) 119 1. Tanım ve Önemi 119 2. Özellikleri ve Sonuçları 120 3. Katılığın Olumlu ve Olumsuz Yanları 122 a. Olumlu Yanları 122 b. Olumsuz Yanları 123 c. Katılığı Sağlayıcı Düzenlemeler 123 B. Esnek (Yumuşak) Anayasalar 124 IV. ANAYASA YAZIM TEKNİĞİ YÖNÜNDEN ANAYASALAR 126 A. Düzenleyici Anayasa-Çerçeve Anayasa 126 1. Tanım 126 2. Uygulamada Durum 127 B. Yazılım Yöntemi Bakımından: Orijinal (Özgün) Anayasalar-Taklit Anayasalar 129 V. İŞLEVLERİ (FELSEFELERİ) YA DA ANAYASACILIK YÖNÜNDEN ANAYASALAR 130 A. Anayasal Ontoloji ve Anlam Kayması (invertion) 130 B. Anayasaları "Ontolojik Açıdan" Sınıflandırma Gereği ve Anayasa Türleri 132 VI. İÇERDİKLERİ HÜKÜMLERİN NİTELİĞİ BAKIMINDAN: SİYASAL ANAYASA/SOSYAL ANAYASA 136 İkinci Bölüm KURUCU İKTİDAR: ANAYASALARIN YAPILMASI VE DEĞİŞTİRİLMESİ I. KURUCU İKTİDAR KAVRAMI 137 II. ASLİ KURUCU İKTİDAR (le pouvoir constituant originaire; pouvoir créateur) 140 A. Niteliği 140 1. Hukukun Sıfır Noktası Tezi (Hukuk Boşluğu) 140 2. Asli Kurucu İktidarın Sınırlılığı Tezi: Hukukun Sürekliliği 142 a. Genel Olarak 142 b. Kurucu İktidarın Sürekliliği ve Sınırlılığı: Doğal Hukukçu Bakış 143 3. Değerlendirme 145 B. Asli Kurucu İktidarın Eylemsel Sınırları 146 1. İç Dinamikler 146 2. Dış Dinamikler: Uluslararası Kuruluşların Kurucu İktidar Üzerindeki Etkisi 147 C. Asli Kurucu İktidarın Somut Görünümü 148 1. Yeni Bir Devletin Kurulması 149 2. Mevcut Devletin Anayasal Düzeninin Şiddet Yoluyla Ortadan Kalkması 149 3. Halkın Kendi Anayasasını Yenileyebilme Hakkı 152 III. YENİ ANAYASA YAPIM YÖNTEMLERİ: KURUCU İKTİDARIN SOMUTLAŞMASI 155 A. Otoriter Yöntemler (Anti-demokratik/Monokratik/Otokratik Yöntemler) 156 1. Ferman Yöntemi (Charte Octroyée) 157 2. Misak/Pakt (charte négociée) Yöntemi 158 B. Demokratik Anayasa Yapımı Yöntemleri 159 1. Halkın Doğrudan Anayasa Yapımı (Doğrudan Demokrasi Yöntemi) 161 2. Kurucu Referandum Yöntemi (Yarı-Doğrudan Demokrasi Yöntemi) 161 a. Genel Olarak 161 b. Olağan Parlamentolara Kuruculuk İşlevi Verme 164 aa. 1946 Tarihli IV. Cumhuriyet Anayasası Yapımı 167 bb. 1958 Tarihli V. Cumhuriyet Anayasası 168 3. Konvansiyon Yöntemi (Kurucu Meclis/Temsili Demokrasi Yöntemi) 170 C. Karma Yol: Plebisiter Kuruculuk (Kurucu Plebisit Yolu): Demokratik Anayasa Yapımının Bozulmuş Hali 171 1. Yöntemin Tanımı ve Tarihçesi 171 2. Kurucu Referandumdan Farklılık 173 IV. TÜREV KURUCU İKTİDAR (Pouvoir constituant derivé/institué): ANAYASAYI DEĞİŞTİRME 174 A. Tanım ve Asli Kurucu İktidardan Farklılıkları 174 B. Türev Kurucu İktidarın Sınırlılığının Meşruiyeti 176 C. Türev Kurucu İktidarın Sahibi 178 D. Genel Olarak Anayasaların Değiştirilmesi Süreci 179 1. Öneri/Teklif Süreci (l'initiative) 181 2. Metnin Görüşülmesi ve Karara Bağlanması (Discussion/décision) 182 3. Onay (Ratification) 183 E. Anayasa Değiştirme İktidarına Getirilen Sınırlamalar ve Bunların Pozitif Değeri 184 1. Genel Olarak Sınırlamalar 184 a. Konu Sınırlamaları (maddî sınırlamalar/(limites matérielles) 185 b. Zaman Bakımından Sınırlamalar (limites temporelles) 186 c. Dönemsel (Konjonktürel) Sınırlamalar (limites circonstancielles) 186 2. Değişiklik Sınırlamalarına İlişkin Bazı Özel Durumlar 189 a. Değiştirme Usulünün Değiştirilebilir Olup Olmadığı 189 b. Değişiklik Yasağına İlişkin Maddenin Değiştirilebilir Olup Olmadığı 190 c. Değiştirme Yasağının Sadece Yasağı Düzenleyen Maddelerle Olup Olmadığı 193 3. Türev Kurucu Güce Getirilen Sınırlamaların Hukuksal Değeri 195 a. Genel Olarak 195 b.

Anayasa-üstülük (supra-constitutionnalité) Tezi 197 aa. Anayasa-Üstülük Kavramı 197 bb. Pozitif Hukuk Halini Almış Anayasa-Üstülük Yaklaşımı 200.

c. Anayasa Değişikliklerinin Denetimi ve Anayasa-Üstülük 202 d. Anayasa-Üstülük Yaklaşımına Yönelik Eleştiriler 206 F. Yasaklamalara İlişkin Genel Değerlendirme 207 Üçüncü Bölüm KURUMSALLAŞMIŞ GÜÇ OLARAK DEVLET Birinci Kısım DEVLETİN OLUŞUMU VE TİPOLOJİSİ I. DEVLET KAVRAMI 211 A. Kavramın Kökeni Üzerine 211 B. Modern Devletin Ortaya Çıkışı 213 1. Feodaliteden Kurumsal Kimliğe (Modern Devlete) 213 2. Modern Devletin İki Aşaması: Kral-Devletten Ulus-Devlete 216 C. Hukuk Açısından Devletin Anlamı ve Çerçevesi 217 II. DEVLETİN KÖKENİ ÜZERİNE ÇEŞİTLİ YAKLAŞIMLAR 218 A. Devlete Tarihsel ve Sosyolojik Yaklaşımlar 219 1. Devlet Patriyarkal Ailelerin Birleşmesinin Ürünüdür 219 2. Devlet Kuvvet ve Mücadelenin Ürünüdür 219 3. Devlet Sınıf Çatışmalarının Ürünüdür 220 B. Devlete Varsayımsal Yaklaşımlar 220 1. Devletin İlahi İradenin Ürünü Olduğu Yönündeki Yaklaşımlar 220 2. Devlet Yapay Bir Kurum Olmayıp Biyolojik Bir Varlıktır 221 3. Devlet İradi Bir İşlemin Ürünüdür: Sosyal Sözleşme Teorileri 221 a. Thomas Hobbes 221 b. Locke 222 c. Rousseau 222 4. Devlet Toplumsal Gelişmelerin Ürünüdür: Doğal Gelişim Teorisi 223 III. DEVLETİN KURUCU UNSURLARI 223 A. Ülke Unsuru (Fiziksel-Maddi Unsur, Coğrafi Unsur) 223 1. Kara Ülkesi 225 2. Hava Ülkesi 226 3. Deniz Ülkesi 226 B. Topluluk Unsuru (Sosyal-Beşeri Unsur) 227 1. Topluluk Kavramı 227 2. Topluluk Unsurunu Açıklayıcı Teoriler 229 a. Nesnel (Objektif) Millet Görüşü 230 b. Öznel (Sübjektif) Millet Yaklaşımı 230 3. Değerlendirme 231 C. Siyasal-Hukuksal Unsur: Egemenlik/Devlet Gücü, Siyasal İktidar, Kamu Gücü (puissance publique, souveranité, pouvoir politique) 237 1. Egemenlik Kavramı 238 2. Egemenliğin Belirgin Yanları 240 a. Tekel Güç Oluşu (un pouvoir monopole) 240 b. Meşru Güç Oluşu (un pouvoir legitime) 241 c. Kurumsallaşmış Bir Güç Oluşu (un pouvoir institutionnalisé) 241 d. Hukuksal Bir Güç Oluşu (un pouvoir de droit) 242 e. Asli Bir Güç Oluşu (un pouvoir orijinaire) 242 f. Mutlak Güç Oluşu (un pouvoir absolu) 243 g. Bölünmez ve Devred.