İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM OSMANLI DÖNEMİNDEKİ TÜTÜN KURUM VE UYGULAMALARININ CUMHURİYET TÜTÜN POLİTİKALARINA ETKİLERİ.....................15 A - OSMANLI'DA TÜTÜNÜN VERGİLENDİRİLME USULLERİ.......15 a - Tütün Gelirlerinin Osmanlı Ekonomisine Dahil Olma Süreci...........15 b - İnhisar-ı Duhan İdaresi ve Bandrol Dönemi......................................20 c - Rüsum-u Sitte İdaresi ........................................................................21 ç - Duyun-u Umumiye ve Reji İdaresi....................................................22 B - OSMANLI REJİ SİSTEMİNDEN CUMHURİYET DÖNEMİ TÜTÜN TEKELİ SİSTEMİNE GEÇİŞ ..................................................................34 a - 1923 İzmir İktisat Kongresi'nde Tütünün Geleceği İle İlgili Yapılan Görüşmeler ve Alınan Kararlar....................................................................34 b - İlk TBMM Hükümetlerinin Reji-İnhisar ve Tütüncülük Hakkındaki Görüşleri ve Uygulamaları ..........................................................................37 c - Mustafa Kemal Atatürk'ün Ziraat, Tütüncülük ve İhracat İle İlgili Düşünceleri........................................................................................................46 2. BÖLÜM CUMHURİYET DÖNEMİ'NDE TÜTÜN TEKELİ SİSTEMİ VE POLİTİKALARI..........................................................................................................51 A - TÜTÜN HAKKINDA ÇIKARILAN KANUN, NİZAMNAME VE YÖNETMELİKLER........................................................................................51 a - Hükümet ve Reji Şirketi Arasında İmzalanan 13 Haziran 1923 Tarihli Sözleşme ile 1925 Tütün İdare-i Muvakkatesi ve Sigara Kağıdı İnhisarı Hakkında Kanun ...........................................................................................51 b - 1930 Tütün İnhisar Kanunu ..............................................................53 c - 1938 Tütün ve Tütün İnhisarı Kanunu ve Süreç İçerisinde Gerçekleşen Değişiklikler............................................................................................54 B - TÜTÜN İDARESİ'NİN MİLLİLEŞTİRİLMESİ ..............................58 a - Reji İdaresi Sözleşmesi'nin Fesih Edilmesi .....................................58 b - Geçici Tekel İdaresi'nin Kurulması ..................................................61 c Tekel Genel Müdürlüğünün Kurulması ve Süreç İçerisinde Meydana Gelen Yapısal Değişiklikler.........................................................................63 ca - Tekel Bünyesinde Faaliyet Gösteren Tütün Fabrikaları .............66 cb - Türk Tütün Limited Şirketinin Kurulması ..................................72 cc - Milli İktisat Vekaleti ve Dış Ticaret (Türk Ofis) Reisliğinin Kurulması...76 C - CUMHURİYET DÖNEMİ TEKEL UYGULAMALARI VE KAÇAKÇILIK .............................................................................................................77 a - Reji Yönetim Anlayışı ve Kültürünün Cumhuriyet Tütün İnhisar İdaresi Yönetim Anlayışına Etkileri ...................................................................77 b - Tütün Rejisinin Ortadan Kaldırılmasının Toplumsal ve Ekonomik Sonuçları ...........................................................................................................79 c - Türk Toplumunun Tekel Sistemi'ne Yaklaşımı..................................81 ç - Reji ve Tekel Dönemlerinde Tütün Kaçakçılığının Sebepleri ve Alınan Tedbirler .................................................................................................83 3. BÖLÜM CUMHURİYET DÖNEMİNDE UYGULANAN TÜTÜN POLİTİKALARI DOĞRULTUSUNDA TÜTÜNÜN ÜRETİMİ VE TÜTÜNDE KALİTEYİ ARTTIRMAYA YÖNELİK GİRİŞİMLER.................................................91 A - CUMHURİYET'İN İLK YILLARINDA TÜRKİYE'DE TÜTÜN TARIMI ÖZELİNDE EKONOMİK YAPI................................................................91 a - Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Türkiye'nin Genel Ekonomik Yapısı ve Uygulanan Tütün Politikaları.......................................................................91 b - Türk Çiftçisinin Genel Durumu ve Tütün Üreticilerinin Ekonomik Koşulları ...........................................................................................................103 c - 1929 Büyük Dünya Buhranının Tütün Üretimi ve İhracatı Üzerindeki Etkileri ....................................................................................................113 ç - Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Dünya'da ve Türkiye'de Tütün Yetiştiriciliği ........................................................................................................125 B - TÜTÜN TARIMININ GELİŞTİRİLMESİNE YÖNELİK ÇABALAR VE TÜTÜN TARIMININ ÜLKE SERMAYESİ İÇİNDEKİ ROLÜ...............134 a - Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Gerçekleştirilen Tütün Kongreleri......134 aa - 1931 I. Ziraat Kongresinde Tütüncülüğün Geliştirilmesine Yönelik Fikirler ...............................................................................................135 ab - 1934 Yılı Tütüncüler Kongresi....................................................138 ac - 1943 Yılı İzmir Tütün Kongresi ..................................................147 aç - 1950 Yılı Türkiye Tütün Kongresi ..............................................149 b - Cumhuriyet Döneminde Türk Tütüncülüğünün Dünya Piyasaları Karşısındaki Konumu ....................................................................................151 c - Tütünün Kalitesini ve Pazar Payını Arttırmaya Yönelik Çabalar ....155 ç - 1923-1950 Döneminde Tarım ve Tütün Üretiminin Sermaye Birikimi İle İlişkisi......................................................................................................165 4. BÖLÜM CUMHURİYET'İN İLK YILLARINDA TÜTÜNÜN İHRACATI VE VERGİLENDİRİLMESİ DOĞRULTUSUNDA TÜRKİYE EKONOMİSİNE KATKISI.........................................................................................................169 A - TÜTÜN İHRACATI.............................................................................169 a - Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Ekonomik Koşullar ve Çeşitli Ülkelerle Yapılan Tütün İhracatı.................................................................................169 b - Türk Tütün Tohumlarının İhracının Yasaklanması ...........................181 B - ULUSLARARASI PİYASA KOŞULLARININ TÜRK TÜTÜN İHRACATINA ETKİLERİ........................................................................................183 a - 1930'larda Dünya'da Başlayan Tekelleşme Eğiliminin Türk Tütün Üretimine Etkileri ve Uygulanan Politikalar ..................................................183 b - Uluslararası Piyasalarda Tütün İhracatı Yapan Ülkeler.....................186 c - II. Dünya Savaşı'nın Türkiye'nin Tütün İhracatı Üzerindeki Etkileri....196 C - TÜTÜNÜN VERGİLENDİRİLMESİ .................................................205 a - Tütünün Vergilendirilmesinde İnhisar ve Bandrol Usullerinin Karşılaştırılması ....................................................................................................205 b - 1925'te Tütün İnhisar İdaresinin Kurulmasıyla Vergi Gelirleri ve İhracat Arasındaki İlişki.....................................................................................215 c - Tütün Vergisinin Tahsilatı ve Türkiye Ekonomisine Katkısı ...........219 SONUÇ............................................................................................................222 KAYNAKÇA...................................................................................................227