BİRİNCİ KISIM TARIMDA ÜRETİM, KAYNAK KULLANIMI VE ÜRÜN ARZI BAHİS I: Tanımn Evrensel ve Kurumsal Özellikleri 3 I. Doğaya bağlılık ve evrensel nitelikleri; 4 a) Üretim fonksiyonu ve doğal şartlar; b) Ürünlerin büyümesinin doğaya bağlılığı; c) Üretimin mevsimlik olması; d) Bağlı ürünlerin çokluğu; e) Üretimin maliyeti ve doğal şartlar; f) Tarımsal ürünler ve doğal ihtiyaçlar. II. Tarımsal üretimin toplumsal-kurumsal nitelikleri; 6 a) Rekabet şartlan altında arz; b) Nisbî önemi; c) Üretimin pazara bağlılığı; d) Orgütleışme biçimleri. BAHİS II: Tanmda Üretim Fonksiyonu ve Rasyonel Kaynak Kullanımı 12 I. Üretim fo.nksiyonu ile ilgili genel açıklama; 12 a) Tarımda girdi çıktı ilişkisi; b) Çeşitleri ve toplam ürün eğrisi; Değişgen gir¬ diye sabit, maıjinal ve ortalama getiri; artan marjinal getiri, azalan getiri; üretim elastikiyeti; c) Homojen bir dereceli üretim fonksiyonu ve azalan getiri kanunu; Değişgen girdi ve toplam ürün; üretim fonksiyonunun rasyonel olan ve olmayan safhası:; d) Tanmda rasyonel olmayan faktör birleşiminin nedenleri: Faktör miktannın serbestçe değiştirilmemesi ve nüfus birikimi; bilgisizlik; üretim fak¬ törlerin deki bölünmezlikler. II. Girdi/Çılctı fiyatlan ve üretim seviyesi; 27 a) Genel açıklama: kânn azamîleşmesi; b) Tanmm evrensel ve kurumsal şartlan ve kânn azamîleşmesi: Ürün ve fiyat istikrarsızlığı; kapital yetersizliği; intibak gecikmeleri; belirsizliğin etkileri. BAHİS IH: İşgücü Kullanımı ve İşsizlik 33 I. Sanayi ekonomilerinde tanmda ücretli işgücü kullammı ve kâr maksimumlaşması: işgücü talebi; emek arzı; ücret haddi 33 II. GOÜ'de tanmda emek kullanımının kurumsal nitelikleri: 36 a) Geçimlik kesimde farklı davranış ilkesi ve gizli işsizlik; b) Küçülen tanmsal artık; c) Ticarî kesime sonsuz elâstik işgücü arzı; d) Mevsimlik işsizlik; e) Üre¬ tim fonksiyonunun istikrarsızlığı ve işsizlik; f) Geçimlik ve ticarî kesim arasında emek dağılımı. BAHİS rv: Kapital Birikim! ve Teiınolojili Değişme 44 I. Kapital birikimi ve gelişme için önemi 44 II. Tanmın kurumsal yapısı ve kapital birimi: 44 a) Sınırlı yatmlabilir fon arzı; b) Kapitalin maıjinal veriminin azalması; c) Tanmın dışına kapital transferi. III. Kapital kısıtlaması ve faiz haddi 48 IV. Kapital birikiminin teknolojik değişmeyle ilişkisi 51 V. Yeni teknolojinin tanmsal işletmeye etkileri 52 VI. Kamu hizmetleri ve teknolojik değişme 53 VII. Teknolojik değişme, ürün artışı ve ürün fîyatlan 56 I. Tanmda üretim tekniği alternatifleri : 58 a) Üretim faktörleri arasında ikame edici ve tamamlayıcı ilişkiler; b) Teknik değişmenin niteliği. II. İktisadî gelişme, kurumsal yapı ve tanmda üretim tekniği seçimi: 62 a) Belirleyen değişgenler: nisbî faktör fiyatlan; yatmlabilir fon arzı; işlenen to¬ prak yüzölçümü; bilgi, görgü seviyesi, yönetme yetenekleri; b) Etkileri : üreti¬ min genişleme doğrultusu ve toprak kullammı; tanmsal işsizlik BAHİS VI: Toprak Kullanımı ve Tarımsal Üretimin Bölgesel Dağılımı 72 1. Toprak ve toprak rantı: 73 a) Toprağın maıjinal değer verimi ve rantı; b) Toprak rantı ve satış fiyatı; c) Toprağın işletmeler arası dağılımı. II. Bölgesel üretim fonksiyonlan ile fiyat farklan ve toprak rantı: 77 a) Üretim fonksiyonlan; b) Fiyat farklan. III. Bölgeler arasında ürün ve girdi fiyatlan ile üretim fonksiyonlan farkına göre girdi yoğunluğu farkları: 80 a) Ürün fiyatlan farklan ve toprak rantı; b) Üretim fonksiyonu farkları ve toprak rantı. IV. Tanmsal üretimin bölgesel dağılımı ve birleşimi; 83 a) Ürün fiyatlan oranındaki fark; b) Üretim imkânlanndaki fark; V. Uluslararası ticarette kurumsal etkenler, dış ticarette ihtisaslaşma ve bağlı ekono¬ miler: 87 a) Dış ticaret kontrolleri: b) Yabancı sermaye ve sömürgeciliğin etkileri; BAHİS VII: Maliyet Giderleri ve Firma Ölçeği 90 1. Kurumsal yapı ve kısa dönem maliyet giderleri; 90 a) Geçimlik ve ticarî kesimde; b) Girdilerin piyasa şekline göre; c) Maliyet fonksiyonlan ve firma dengesiyle ilgili genel açıklama: toplam, birim maliyet eğrileri; üretim ve maliyet fonksiyonlan; maliyet yapısındaki değişme ve üretim seviyesi; ve kânn maksimumlaşması II. Aile işletmeleri ve ticarî işletmelerde kısa dönem maliyet yapısındaki farklann etkisi: 100 a) Üretim düzeyine; c) Fiyat yükselişlerine tepki farkı m. Firma ölçeği ve uzun dönem maliyet giderleri: 103 a) Genel açıklama; b) Tanmsal işletmelerde ölçek ilişkileri ile maliyet-tasarruf ve kayıpları: İçten yarariar ve kayıplar; dıştan yarariar ve kayıplar; c) Tarımda firma ölçeği ile kısa ve uzun dönem ortalama maliyet eğrileri: KOME, UOME ve optimal firma ölçeği; d) Girdi fiyatlannda değişme, maliyet giderleri ve firma ölçeği; e) Rekabet şartlan altında denge ve firma ölçeği. IV. Tanm kesiminde ölçek farkına yol açan etkenler: para-dışı avantajlan; aile BAHİS VIII: Tarımsal Ürün Arzı 117 I. Saf rekabet şartlannda arz fonksiyonu: H7 a) Genel saf rekabet modeli; b) Tanmda üretim ve arz dönemleri; Piyasa, kısa dönem. II. Tanmda ürün arz fonksiyonunu belirleyen evrensel etkenler 121 III. Tekil ürünlerde arz fonksiyonunu belirleyen kurumsal etkenler; 122 a) Bir üretim döneminde gıda maddelerinde tersine dönen arz eğirisi; b) İki ürün yılı arasında fiyat ve üretim değişmeleri: geçimlik ürün; ticarî ürünler; tersine dönen arz eğrileri; dış etkenlere bağlı üretim değişmeleri. IV. Konjonktür dalgalannda toplam tanmsal ürünün arz elastikiyeti: 128 a) Elâstikiyetin düşüklük sebepleri: arz fonksiyonunun niteliği; girdi fiyatlanmn esnekliği; sabit ve değişgen masrafiann nisbî önemi. V. Uzun dönemde toplam tanmsal ürün arzı: 130 a) Durgun toplumda; b) Gelişen ekonemide. İKİNCİ KISIM TARIMSAL ÜRÜN TALEBİ BAHİS IX: Pazarlama Hizmetleri ve Türev Talep 137 I. Pazarlama İşlemleri: 137 a) Kapsamı; b) Tanm üretimiyle arasında karşılıklı bağlılık II. Pazarlama hizmetleri ve ürün fiyatlan: I39 a) Tam rekabet şartlannda üretici ve tüketici için fiyat: iki piyasada fiyatın teşekkülü; farkın büyüklüğü ve bölüşümü; talep elâstikiyeti farkı; b) Pazarlama hizmetleri ve piyasa şekilleri; c) Eksik rekabet şartlannda üretici ve tüketici için fiyat: pazarlayıcı firmanın monopsonlu ve monopollü rekabet şartlannda olduğu hal; aksayan rekabet şartlannda fiyat ve bölüşümü. III. Tanmsal ürünlerin özellikleri ve pazarlama maliyeti 149 IV. İktisadî gelişme ve pazarlama maliyeti: 150 a) Pazarlanan ürün oranının artışı; b) Pazarlama maliyetinin düşmesi ve piya¬ sanın genişlemesi; c) Tüketici tercihlerinin değişmesi. V. Pazarlama paylan ve örgütlcşmc; 152 a) Pazarlama kooperatifleri: monopson-monopol kânnm paylaştıniması; ürün fiyatı ve arzı; başan şartlan; b) Tanmla pazarlama arasında dikey tamlaşma. BAHİS X: Tarımsal Ürün Nihaî Talebi 158 I. Toplam gıda maddeleri talep elastikiyeti ve talepteki değişmeler: 158 a) Talep elâstikiyetini; b) Gıda maddeleri talep artış hızını belirleyen etkenler; c) Talep elastikiyeti ve tüketim harcamalannm birleşimi. II. Tek bir gıda maddesinin talep elâstikiyeti 1�� III. Gıda maddeleri ve teknik yenilikler 164 IV. Tanmsal hammadde talebi: 1�5 a)Teknik değişme ve tabep elâstikiyeti; b) ve talep artışı. ÜÇÜNCÜ KISIM TARIMSAL FİYATLAR BAHİS XI: Piyasa Döneminde Tarımsal Fiyatlar 169 I. Piyasa Döneminde ürün arzı ve fiyatlar: 169 a) Ürün elde edildikten sonra: üreticinin alternatifleri yoksa ve varsa; b) Ürünün ekilmesiyle hasadı arasında. II Piyasa döneminde talep. 173 III. Piyasa döneminde fiyatlar ve ekonomi politikası 174 BAHİS XII: Kısa Dönemde Tanmsal Fiyatların İstikrarsızlığı I. Tanmsal ürün fiyatlanndaki istikrarsızlığın sebepleri: 176 a) Pazarlama paylan ve üretici için fiyat; b) Tek bir ürünün yıllık verimi ve fiyatı: Talep elâstikiyeti, aracılann piyasaya müdahalesi ve tanmsal gelir; c) Tek bir ürünün miktan ve fiyatındaki devresel değişmeler. II. Fiyat istikrarsızlığı, belirsizlik ve iktisadî gelişme: 192 a) Fiyat istikrarsızlığı ve belirsizlik: tarifi ve ayıncı nitelikleri; tanmsal işletmeye olumsuz etkileri; b) İktisadî g

III. Tanmın üretim faktörleri için rekabeti: 245 a) Bütün faktörler için; b) Ödünç verilebilir fonlar için rekabet; b) Ödünç veri¬ lebilir fonlar için rekabet: Kamu fonlan için ve piyasa kuralları içinde. IV. Tanmsal gelişmeyi belirieyen etkenler 250 BAHİS XVII: Tarımın ve Ekonominin İstikrarsızlığı 251 I. Yıllık verim değişmeleri ve ekonominin istikrarsızlığı: 251 a) Millî gelir ve istihdama dolaysız etki; b) Dolaylı etkileri, çarpan ve genel fiyat seviyesi: yıllık verim artışının, azalışının etkileri. II. Konjonktürel talep değişmeleri ve ekonominin istikrarsızlığı; 256 III. İktisadî istikrarsızlık, iktisat politikası ve gelişme • 259 BEŞİNCİ KISIM DÜNYADA TARIM POLİTİKASI VE TÜRKİYE'DE TARIM VE TARIM POLİTİKASI BAHİS XYIII: Dünyada Tarım Politikası 265 I. Üretimi artırmaya dönük politikalar: 266 a) Ürün/girdi fiyat oranı; b) Teknolojik değişme; c) Yapısal dönüşümler. II. istikrar için politikalar: 270 a) Teknolojik değişme; b) Fiyat ve gaynsafî gelir istikran; c) Stok politikası ve pazarlama maliyeti; d) Safî gelir ve tanm sigortası III. Kişi Başına Geliri Artırmak için Politikalar: 275 a) Yüksek fiyat politakası ve sorunlan: Uygulama biçimi, sorunlar, alternatif politikalar; BAHİS XIX: Türkiye'de Tanm ve Tarım Politikası 282 I. Tarımın yapısal özellikleri ve zaman içinde değişimi: 282 a) İşgücü; b) Toprak kullanımın; c) Ürün birleşimi; d) Teknolojik değişme: makineli tanm, toprak ve emek verimi artışı; e) Kendine yeterlik derecesi II. 1980'e kadar tanmın gelişmesinde kurumlaşma ve politikalar; 294 a) Çağdı; şı Osmanlı kunımlannın tasfiyesi; b) Yeni kurumlar; krediler, ürün işleme ve pazarlama, teknoloji alanında c) destekleme ve dış ticaret politikası: destekleme ve finansman biçimi: d) Kredi politikası; e)Diğer politikalar. III. Tanmda Katma Değer Artışı 302 IV. Yapısal Uyum Politikalan ve Tanm Politikalan: 303 a) Göreli fiyat değişmeleri ve ürün fiyatlan; b) dışan net kaynak transferi; c) ithalat liberasyonu; d) sübvansiyonlar ve dış krediler; e) rekabet gücü ve en¬ flasyon hızım düşürme; f) siyasi yapı V. Tanm ürünleri İTiH'mn Seyri ve Etkileri: 311 a) Tanmın ve alt kesimlerinin İTiH; b) Üretim, verimlilik, yatınmlar, ithalat- ihracat; c) Yeni açılımlara doğru. TABLOLAR BAHİS n : Tablo I: Tek değişgen girdi ve tek ürün ilişkisine göre toplam ürün ve değişgen girdinin ortalama ve marjinal verimi 20 BAHİS VH : Tablo I: Üretim, maliyet ve hasılat ilişkileri 99 BAHİS Xni : Tablo I: Dünyada ve Türkiye'de tanm/sanayi ticaret hadleri 1973-1990(1981=100) 207 BAHİS XrV ; Tablo I: K.b. gelir düzeyine göre tanmm GSMH'daki (1990) ve faal nüfustaki (1980) göreli payı (%); göreli k.b. tanm geliri 218 BAHİS XV : Tablo I: Varsayımsal kesimler arası akım tablosu 227 Tablo H : Türk tanmında geri ve ileri bağlantı katsayılan 230 Tablo ni: Türkiye'de tanm ve sanayide üretim çarpanı katsayısı (1967 ve 1985) 232 BAHİS XVn : Tablo I: Dünyada tanm ve diğer ilksel maddeler ihracatımn toplam mal ihracat gelirindeki payı (%) (1965 ve 1990) 261 BAHİS XVni: Tablo I; Sanayileşmiş ülkelerde tanma transferler (1991) 278 BAHİS XIX : Tablo I: Tanmda faal nüfus (0(X) kişi) ve toplam faal nüfustaki payı (%): 1935-1990 283 Tablo H ; Türkiye'de ve benzer k.b. gelir düzeyindeki ülkelerde GSYtH'nin % ve İşgücünün % ve GSYlH/lşgücü oranlanmn üretim kesimleri itibariyle dağılımı...... Tablo in : Tanm faal nüfusunun çalışma statüsü (%): 1970- 1990 285 Tablo IV : Tanmsal hanelerin ve topraklann dağılımı (%) 1963-1990 286 Tablo V : Tanmsal üretimde alt-kesimlerin payı (%) 1938- 1990 288 Tablo VI : Bitkisel alt-kesimlerin üretim değerindeki payı (%) 1938-1990 288 Tablo VII : Tanmda emek verimi, toprak verimi ve faal tanm nüfusu başına toprak endeksleri (1950=100) ve (1980=100) 292 Tablo VIH : (1968 fıyatlanyla ) Tanmda katmadeğer : 1925- 1980 (Endeks 1950=100) 303 Tablo IX : Tanm ve Tanm alt-kesimleri iTiH: 1975-1990 (En¬ deks 1963= 100 ve 1981=100) 312 Tablo X : Tanmsal katmadeğerin yıllık büyüme hızı (%): 1978- 1992. 313