İçindekiler xiii Tablo ve Şekiller Listesi xix Kısaltmalar xxiii Önsöz 1 BİRİNCİ BÖLÜM Uluslararası Ekonomik Bütünleşme: Kavram, Tarihsel Gelişim, Bölgeselleşme ve Küreselleşme İlişkisi 6 Bütünleşme Kavramına Farklı Yaklaşımlar 6 Bütünleşme Kavramına Politik Yaklaşımlar ve Kuramsal Gelişimi 24 Bütünleşme Kavramına Ekonomik Yaklaşımlar ve Kuramsal Gelişimi 32 Bütünleşme Kavramına Güvenlik Yaklaşımı ve Kuramsal Gelişimi 40 Ekonomik Bütünleşme Kavramının Tarihsel Gelişimi 42 1815 Yılma Kadar - Bütünleşememiş Bir Avrupa 46 1815-1870: Sanayi Devrimi ve Bütünleşme Dönemi 47 Alman Gümrük Birliği (Zollverein) 54 1870-1914: Ekonomik Bunalım, Korumacılık, İşbirliği Alanları 56 1914-1945: Ayrışma (Disintegration) 59 1945 Sonrası: Yeni Bir Bütünleşme Çağı ve Avrupa Modeli 65 Avrupa Ekonomik Topluluğu'ndan Avrupa Birliği'ne 67 İngiltere'nin Üyelik Başvurusuna Ret 68 Ortak Tarını Politikası Krizi 69 İkinci Katılım Başvuruları ve Onay 71 ikinci Genişleme Dalgası 77 Soğuk Savaş'ın Sonu ve Yeni Genişleme Dalgası 84 Aday Ülkeler ve Müzakerelerde Son Durum 85 Hırvatistan 87 Makedonya 87 Sırbistan 87 Karadağ 88 Arnavutluk 88 Türkiye 92 AB'ye Katılmamayı Tercih Eden Ülkeler 93 Genişleme-Derinleşme Dalgalarının Değerlendirilmesi 97 AB Genişlemesine Alternatifler vi içindekiler ( 104 Ekonomik Bütünleşme, Bölgeselleşme ve Küreselleşme İlişkisi .. 109 Dünya Ticaretinde Genel Eğilimlerin Belirlenmesi: GATT/DTO 115 Bölgeselleşme ve Küreselleşme 120 Bölgeselleşme, Bölgeselcilik ve Bölgelerarasıcılık Kavramları 131 Üç Nesil Bölgeselcilik .. 132 Birinci Nesil Bölgesel Bütünleşme: Ekonomik Bölgeselcılık 133 İkinci Nesil Bölgesel Bütünleşme: Yeni Bölgeselcilik 135 Üçüncü Nesil Bölgeselcilik: Küresel Aktörleşme 137 AB'nin Bölgelerara ı Ticaret Stratejileri 141 İKİNCİ BÖLÜM Uluslararası Ekonomik Bütünleşme Aşamaları (Avrupa Ekonomik Topluluğu/ Avrupa Topluluğu/ Avrupa Birliği) 145 Gümrük Birliği ve Ortak Ticaret Politikası 145 Gümrük Birliği'nin Gerçekleşme Süreci 147 Ortak Ticaret Politikası (OTP) 150 Ortak Ticaret Politik asmda Karar Alma MekanizmaSı 151 Lizbon Antlaşması Sonrası Ortak Ticaret Politikasında Yeni Çerçeve 157 Ortak Ticaret Politikasının Araçları 161 A nrlaşma la r 166 Diğer Uygulamalar 166 Koruma Önlemleri 167 İthalatın Cözerirni ve Miktar Kısıtlamaları 168 Anti-Damping ve Arıti-Subvansiyon Önlemleri 170 Yeni Ticaret Politikası Aracı (Yeni Topluluk Aracı) 171 Ekonomik Yaptırımlar 171 İthalatta Uygulanan Diğer Mevzuat 171 Avrupa Tek Pazarı (İç Pazar) 172 Tek Pazarın Gelişimi 179 Tek Pazarın Temel Özgi.:ırlükleri 179 Malların Serbest Dolaşımı 182 Avrupa Birliği'nde Malların Serbest Dolaşımının Hukuki Temelleri ve Unsurları 185 Ortak Gümrük Tarifesi 186 Tarife Dışı Engellerin Kaldırılması 187 Miktar Kısıtlamaları ve Eş Etkili Kısıtlamaların Yasaklanması 188 Miktar Kısıtlamalarıyla Eş Etkili Kısıtlamalar Hakkında 70/50 Sayılı Komisyon Direktifi 190 Miktar Kısıtlamalarıyla Eş Etkili Kısıtlamalara İlişkin ATAD İçtihatları: Dassonville ve Cassis De Dijon Kararları 192 Teknik Engellerin Kaldırılması 194 Fiziki Engellerin Kaldırılması 195 Mali Engellerin Kaldırılması 195 Hizmetlerin Serbest Dolaşımı 202 Üretim Faktörlerinin Serbest Dolaşımı 202 İşgücünün Serbest Dolaşımı 203 Hukuki Temelleri 209 Serbest Dolaşımla ilgili Düzenlemeler 213 Sermayenin Serbest Dolaşımı 218 Tek Pazarm Etkileri 223 Tek Pazarda Sanayi Politikası 226 Tek Pazarda Rekabet Politikası 228 Mevzuat 229 Mahkeme Kararları 229 ATA'nııı Teşebbüslere Yönelik Rekabet Kuralları (81. ve 82. Madde) 230 Üye Devletler Arası Ticaretin Etkilenmesi 233 Teşebbüslerin Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi 235 Teşebbüs ve Teşebbüs Birlikleri 236 Tek Bir Ekonomik Kuruluş Şeklindeki Teşebbüsler 237 ATA 81. Macide 238 81. Macide Kapsamındaki Kavramlar: Anlaşma, Karar ve Uyumlu Eylemler 238 Anlaşma 239 Uyumlu Eyleııı 240 Teşebbüs Birliği Kararları 241 Rekabeti Önleme, Smırlama, Bozma Amacı veya Etkisi 242 De Minimis Kuralı 243 Yasak Anlaşma, Karar ve Uyumlu Eylemler 244 Muafiyet 245 ATA 82. Madde -Hakirn Durumun Kötüye Kullanılması 248 Fikri ve S111ai Mülkiyet Haklarının Varlığı 249 Teknolojik Üstünlük 249 İşletmenin Sahip Olduğu Finans Olanakları 249 Kullanılmayan Kapasite 249 Dikey Bütünleşme 250 Birden Fazla İşletmenin Pazarda Hakim Durumda Olması 250 Kötüye Kullanma Örnekleri 251 Yaptırımlar 252 Birleşme ve Devralmaların Kontrolü 253 Devlet Yardımları 254 Tek Pazarda Mali Politika 257 Tek Pazarda Dolaylı Vergiler 257 Tek Pazar Katma Değer Vergisi 260 Tek Pazarda Özel Tüketim Vergisi 261 Tek Pazarda Dolaysız Vergiler 263 Tek Pazarda Sosyal Politika viii içindekiler 267 Ekonomik ve Parasal Birlik (EPB) 268 Ekonomik ve Parasal Birliğin Tarihsel Gelişimi 268 Roma Antlaşması ve Sonrasında Parasal Birlik 270 Tüneldeki Yılan 271 Tünelsiz Yılan 272 Avrupa Para Sistemi 274 Avrupa Para Sisteıııi'ııin Teıııel Unsurları 274 Avrupa Hesap Birimi - ECU 275 Döviz Kuru Mekanizması (DKM) 276 Kredi Mekanizması 276 Avrupa Para Sisteıııi'niıı Çeşirli Dönemleri 277 Ekonomik ve Parasal Birlik 281 İstikrar ve Büyüme Paktı 284 Ekonomik ve Parasal Birliğin Kurumları ve Mekanizması 285 Ekonomik ve Parasal Birlik ve Üye Devletler 288 Ekonomik ve Parasal Birliğin Etkileri 291 Lizbon Antlaşması Sonrası Ekonomik ve Parasal Birlik 294 Bütünleşmenin Finansman Aracı: Bütçe 297 AB Bütçesinin Hazırlanması 299 Bütçenin İlkeleri 300 Bütçenin Gelir Kalemleri 301 KDV Katkısı 302 Gümrük Vergileri 302 Tarını Ürünleri İthalatında Alınan Vergiler 303 Şeker ve Glikoz Vergileri 303 GSMH Katkısı 303 Bütçenin Gider Kalemleri 306 2007-2013 Mali Perspektifi 309 Kurunılararası Yetki Çekişmesi 311 Avrupa Birliği'nde Diğer Önemli Politikalar 312 Ortak Tarını Politikası 315 Çevre Politikası 318 Ulaştırma Politikası 319 Bölgesel Politika 325 Ek: Avrupa Birliği Kurumları ve Karar Alma Mekanizması 325 Kurumlar 326 Sayıştay (Court of Auditors) 326 Ekonomik ve Sosyal Komite (Economic and Social Conınıittee) 327 Bölgeler Komitesi (Coınmittee of the Regions) 327 Avrupa Merkez Bankası (European Central Bank) 328 Avrupa Yatırım Bankası (European lnvestment Bank) 329 Ombudsman (Onıbudsman) 329 Avrupa Komisyonu (European Comınission)

334 Avrupa Parlamentosu (European Parliament) 338 Avrupa Konseyi (Europeaıı Council) 339 Avrupa Birliği Adalet Divanı (Court of Justice of the European Union) 341 Avrupa Birliği'nin Hukuki Araçları ve Karar Alma Mekanizması (Yasama Süreci) 342 Karar Alma Mekanizması (Yasama Süreci) 342 Ortak Karar Prosedürü 343 Danışma Prosedürü 343 İşbirliği Prosedürü 344 Onay Prosedürü 347 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Ekonomik Bütünleşme Kuramı 354 Dış Ticaret Politikası Araçları 354 Tarifeler 358 Tarife Dışı Ticaret Politikası Araçları 360 Ekonomik Bütünleşme Türleri 362 Serbest Ticaret Bölgesi (STB) 365 Gümrük Birlikleri ve Etkileri 366 Kısa Vadede Görülen Etkiler/ Statik Etkiler 367 Ticaret Yaratıcı Etki 369 Ticaret Saptırıcı Etki 375 Tüketim Etkisi 377 Üretim ve Tüketim Etkileri -İki Ülke Açısından 390 Orta ve Uzun Vadede Görülen Etkiler/ Dinamik Etkiler 392 Rekabeti Destekleyici Etkiler (Pro-competitive Effects) 393 Ölçek Ekonomileri Etkisi 395 Gümrük Birliği ve Ekonomik Büyüme 397 Serbest Ticaret Bölgesi ve Gümrük Birliği Karşılaştırması 407 Ortak Pazar ve Üretim Faktörlerinin Serbest Dolaşımı 408 Emeğin Serbest Dolaşımı 410 Sermayenin Serbest Dolaşımı 412 Ekonomik Bütünleşmenin Yabancı Yatırımlara Etkisi 414 Parasal Birlik 419 Parasal Birliğin Fayda ve Maliyetleri 420 Parasal Bütünleşmenin Maliyetleri 425 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM AB Dışındaki Uluslararası Ekonomik Bütünleşme Örnekleri 433 Avrupa Serbest Ticaret Birliği (European Free Trade Association - EFTA) 436 EFTA'nın Kurumsal Yapısı 437 Dünya'da EFTA x içindekiler 444 Avrupa Ekonomik Alanı (European 4 Economic Area-EEA) 47 Vaduz Konvansiyonu 447 EEA'nın İki Taraflı Kurumsal Yapısı 449 EEA'nın Genişlemesi 451 Kuzey Amerika Serbest Ticaret Antlaşması (North Aınerican Free Trade Agreeıneııt - NAFTA) 452 NAFTA'nın Amacı ve Kapsamı 455 NAFTA'nın Kurumları 456 NAFTA'nııı İşleyişi 458 NAFTA'nın Üye Ülkelere Etkileri . . . . 464 Doğu ve Güneydoğu Asya Bo· ıgese ı B·u· tu· n ıeşrne Gırıs, ıııılerı 465 Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği _ (Association of South East Asian Nations - ASEAN) . 470 ASEAN Güvenlik Topluluğu (ASEAN Security Communıty) 471 ASEAN Ekonomik Topluluğu (ASEAN Econonıic Coııııııunity) 472 ASEAN Sosyo-Kültürel Topluluğu (ASEAN Socio-Cuitural Conınıunity) 472 Asya ve Pasifik Ekonoıııik işbirliği (Asia-Pacific Economic Cooperation - APEC) 475 Güney Asya Bölgesel İşbirliği Topluluğu (South Asian Association for Regional Cooperation - SAARC) 477 Asya Pasifik Ekonoıııik İşbirliği Koıııisyonu E(EScCoAnoPn) ıic and Social Conııııission for Asia and Pacific - 477 Ona ve Latin Anw, ika Bölgesel Bütünleşme Ci, işimle, i 479 Latin Amerika ve Karayipler Ekonomik Komisyonu (Econonıic Conınıission Ior Latin Anıerica and the Caribbean - ECLAC / Comision Eeono, ni, a pac, Amecica Lacioa yel Cacibe - CEl'AL; 480 Latin Amerika Bi.itünieşnıe Birliği (Latin Anıerica lntegration Association - LAIA / 481 Asoeiaeiön Latinoamecicaoa de lntegcaei6n - ALADI) Orta Amerika Ortak Pazarı (Conımon Market of Central America - CACM) 483 ANr, EAN Toploloğo (Com, midad Andina-CAN) 487 Orta ve Güney Amerika Ortak Pazarı (Mercado ConıCın del Sur MERCOSUR / Mercado Conıunı do Sui - MERCOSUL) 490 Amerikalar Serbest Ticaret Bölgesi (Free Trade Area of the Anıericas-FTAA) 493 Latin Amerika ve Karayipler İçin Bolivarcı Alternatif (Bolivarian Alternative for the People of Our America / Alternativa Bolivariana para los Pueblos de Nuesrra Aıııerica - ALBA) 495 Ortadoğu ve Arap Ülkeleri Bölgesel Bütünleşme Girişimleri 496 İslam Konferansı Örgütü (Organisation of the Islamic Corıference - OIC) 500 Ekonomik işbirliği Teşkilatı (Economic Cooperation Organization-ECO) 503 Gelişen Sekizler (D-8) 505 Arap Birliği (Arab League) 507 Arap Magrip Birliği (Arab Maghreb Union - AMU / Union du Maghreb Arabe - UMA) 509 Körfez İşbirliği Konseyi (Gulf Cooperation Council - GCC) 512 Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Örgücü (Orgaııization of Arab Petroleurn Exporting Countries - OAPEC) 514 Arap Ülkeleri Serbest Ticaret Bölgesi (The Great Arab Free Trade Area - GAFTA) 515 Afrika Kırası Bölgesel Bütünleşme Girişimleri 517 Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (Econornic Cornrnunity of West African States - ECOWAS / Cornmunaute ecorıomique des Etats de l'Afrique de l'Ouest) 519 Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı (Comrnon Market for Eastern and Southern Africa - COMESA / Marche corumun de l'Afrique orientale et australe) 520 Güney Afrika Kalkınma Topluluğu (Southern African Developıııent Community - SADC) 521 Güney Afrika Gümrük Birliği (Southern African Custoıııs Union - SACU) 521 Doğu Afrika Ekonomik Topluluğu (East African Coınmunity - EAC / Jumuiya ya Afrika ya Mashariki) 521 Orta Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (Economic Community of Central African Stares - ECCAS / Communaute Ecorıornique des Etats d'Afrique Centrale) 522 Büyük Göller Ülkeleri Ekonomik Topluluğu (Economic Cornrnunity of the Great Lakes Countries - CEPGL / Cornrnunaute Economique des Pays des Grands Lacs) 522 Marıo Nehri Birliği (Mano River Union - MRU) 523 Afrika Birliği Örgütü (Organization of African Unity - OAU / Organisation de l'Unite Africaine) 525 Afrika Ekonomik Topluluğu (African Economic Cornrnunity - AEC) xii içindekiler 529 Afrika, Karayip ve Pasifik Grubu (AKP Ülkeleri) ve AB Ticaret ve Kalkınma İşbirliği 532 Orta Asya Bölgesel Bi.iti.inleşme Girişimleri 533 Bağımsız Devletler Topluluğu (Cornmonwealth of Indepeııdeııt States - CIS) 534 Avrasya Ekonomik Topluluğu (Eurasiaıı Economic Conımuııity - EAEC) 536 Orta Asya İşbirliği Örgütü (Ceııtral Asia Cooperation Organizatioıı - CACO) 537 Orta Asya Bölgesel Ekonomik İşbirliği (Central Asia Regioııal Ecoııoıııic Cooperatioıı - CAREC) 539 Sonsöz 543 Kaynakça 569 Dizin