1. Toplumsal Yapılanmanın Genel Çerçevesi Toplumsal gelişme kalıpları, kendi içinde sıçrama, kayma ve kırılmalar da içeren ve doğrusal olmayan bir evrim sürecidir. Uygarlığın evrim sürecinde ilkel toplum, tarım toplumu, sanayi toplumu ve şimdi de bilgi toplumu olarak nitelendirilen gelişme kalıpları gözlenmekle birlikte; her toplum bu süreçleri kendi toplumsal sistem ve yapılanmaları içinde farklı içeriklerle yaşıyor. Ayrıca toplumsal gelişme kalıpları aynı doğrusal yolu izlemek zorunda değildir. Her toplum bu gelişme kalıplarını, farklılaşmış yapılanmalar şeklinde yaşar. Toplumsal gelişme kalıplarının içeriği; yani toplumsal yapılanmalar farklı kültür, dünya görüşü, sosyo-ekonomik ve politik yapılanmalar şeklinde gerçekleşir. Her toplumun yapılanışı kendi içinde heterojen olduğu gibi, ayrıca bu heterojen yapılanma her toplumda bir diğerinden farklılıklar içerir. Bu nedenle toplumsal gelişme kalıpları; mekanik determinist yasalara göre değil; belirsizlik, kesiklilik-süreksizlik ve çeşitlilik de içeren çoklu gelişme dinamiklerine göre yapılanır. Toplumsal gelişmenin karmaşık içeriği; mekanik paradigmanın, tek değişkenli ve tek yönlü determinist neden-sonuç ilişkisine göre değil; çok sayıdaki değişken arasındaki çoklu ve çok yönlü etkileşim ilişkisine göre belirlenir. Yani mekanik paradigmadan çok, kuantum paradigmasının açıklamalarının bu alanda geçerli olduğu görülür. Başka bir deyimle, kuantum etkileşim sistemi toplumsal süreçler için de geçerlidir. Toplumsal gelişme; mekanik paradigmadaki gibi noktasal değil; aksine zaman ve mekan boyutları ile tarihsel birikimi ve öğrenmeyi içerdiği için; toplumsal gelişmenin çok boyutlu içeriği; kendi içinde sistemler, alt sistemler, yapılar ve süreçler içerir.