c) Düşünce ve inanç özgürlükleri 263 2.- Toplu (kolektif) özgürlükler 266 a) Dernek özgürlüğü 267 b) Toplanma ve gösteri özgürlüğü 267 3.- Siyasal haklar 268 B) SOSYAL VE MESLEKİ İLİŞKİLERE GÖRE HAKLAR VE ÖZGÜRLÜKLER 269 1.- İktisadi haklar 269 2.- Sosyal haklar 270 3.- Kültürel haklar 272 C) ÇEVRESEL HAKLAR 273 III.- HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN YORUMU 275 A) YORUM YÖNTEMLERİNİN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERE UYGULANMASI 275 B) ANAYASA-İÇİ YORUM VE TÜRKİYE ÖRNEĞİ 277 1.- Özgürlük ve haklarda geçişler 278 2.- Bölümler arası ilişki bakımından 280 3.- "Genel hükümler" ve "genel esaslar" bağlamında 281 C) ULUSLARARASI BELGELER IŞIĞINDA YORUM 282 1.- Yasa-uluslararası belge 283 2.- Anayasa-İnsan hakları sözleşmesi 283 3.- Anayasa-uluslararası hukuk 283 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DÜZENLEME, SINIRLAMA VE GÜVENCE İLKELERİ I.- HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN DÜZENLENMESİ VE SINIRLANMASI 285 A) DÜZENLEME İLKELERİ 285 1.-Doğrudan kullanım ilkesi 285 2.- Önbildirim ve önleyici usuller 286 3.- Usul gereklerinin anlamı 287 B) SINIRLANMASI 287 1.- Sınırlama ilke ve ölçütleri 288 2.- Olağanüstü yönetimler 291 II.- ULUSAL GÜVENCE SİSTEMİ 295 A) KORUYUCU KURALLAR VE GÜVENCE ÖLÇÜTLERİ 296 B) KURUMSAL DÜZENLEMELER 300 C) BAŞVURU HAKLARI 302 III.- ULUSLARARASI GÜVENCE SİSTEMİ 303 A) HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİ TANIMAK 304 B) YARGISAL NİTELİKTE OLMAYAN KORUMA SİSTEMLERİ 305 1.- Birleşmiş Milletler Konsey ve Komiteleri 305 a) İnsan Hakları Konseyi 306 b) İnsan Hakları Komitesi 306 c) Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi 307 d) İşkenceyi Önleme Komitesi 307 2.- Bölgesel Ölçek: kıtalar-arası/kıtalar/kıta-altı 308 a) Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı (AGİT) 308 b) Afrika İnsan ve Halklar Hakları Şartı 308 c) Asya Kıtası: ASEAN 309 3.- Toplumlararası: İnsan Hakları Arap Şartı 310 C) YARGISAL KORUMA: İNSAN HAKLARI AVRUPA MAHKEMESİ 310 1.- İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Mahkemesi 312 2.- Bireysel Başvuru ve Kabuledilebilirlik Koşulları 313 3.- Mahkeme Kararları ve Uygulanması 315 a) Adil yargılanma hakkı: gerekçeli karar 316 b) Uygulama 317 c) Pilot karar ve yeniden yargılama 318 ÜÇÜNCÜ KISIM ANAYASAL USUL HUKUKU (ANAYASA YARGISI) BİRİNCİ BÖLÜM ANAYASAL YARGI MODELLERİ VE YETKİ ALANI I.- ANAYASAL YARGI MODELLERİ 322 A) AMERİKA MODELİ: YÜKSEK MAHKEME 322 1.- Doğuşu: Marbury & Madison kararı 322 2.- Özellikleri 323 3.- Modelin ABD dışında yaygınlaşması 323 B) AVRUPA MODELİ: ANAYASA MAHKEMESİ 324 1.- Kuramdan uygulamaya 324 2.- Avrupa'da Temellenmesi 326 3.- Avrupa Modelinin yaygınlaşması 327 II.- ANAYASA YARGIÇLARI VE YETKİ ALANI 327 A) YARGIÇLARDA ARANAN NİTELİKLER 328 B) YARGIÇLARI BELİRLEME KURALLARI 329 1.- Yasama Organının Seçmesi 329 2.- Erkler Arasında Paylaşılmış Yetki 330 3.- Nitelik Sorunu: Liyakat ve Saydam Süreç 332 C) ANAYASA MAHKEMELERİNİN GÖREV VE YETKİLERİ 333 1.- Normatif hukuki işlemlerin uygunluk denetimi 333 2.- Yasama kararlarının denetimi 334 3.- Yargı kararlarının denetimi: Anayasa şikâyeti 334 4.- Siyasal partilerin denetimi 335 5.- Yüce Divan görevi: yargılama yetkisi 335 6.- Seçim (ve referandum) uyuşmazlıklarının denetimi 335 III.- ÖRGÜTLENME VE USUL İLKELERİ 335 A) TEK DAİRE VE ÇİFT DAİRE/BÖLÜM 335 B) USULDE FARKLILAŞMALAR 336 C) ORTAK PAYDA: GEREKÇE 337 İKİNCİ BÖLÜM ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİ I.- DENETİMİN KONUSU VE ÖLÇÜ NORMLAR 340 A) DENETLENEN KURALLAR (NORMLAR) NELERDİR? 340 1.- Yasalar ve diğer düzenlemeler 340 a) Yapılmış işlemler üzerinde denetim 340 b) İhmal yoluyla anayasaya aykırılık 342 2.- Uluslararası Sözleşmelerin denetimi 343 3.- Anayasa Değişiklikleri üzerinde denetim 345 B) DENETİMDE ÖLÇÜ ALINAN KURALLAR (REFERANS NORMLARI) 348 1.- Anayasa: ana ölçüt 348 2.- Uluslararası Sözleşmeler: destek ölçüt 349 3.- Hukukun Genel İlkeleri (HGİ): pozitif hukuk-ötesi 352 II.- DENETİMİN ÖZELLİKLERİ VE ZAMANI 353 A) BAŞVURU YOLLARI VE ÖZELLİKLERİ 353 1.- Dava yolu (soyut) ile denetim 353 2.- İtiraz yolu (somut) ile denetim 356 a) Önsorun 356 b) Bekletici sorun 356 c) Anayasa Mahkemesi kararı ve sonuçları 358 3.- Anayasa şikâyeti (bireylerin başvurusu) ile denetim 359 B) UYGUNLUK DENETİMİ NE ZAMAN YAPILIR? 362 1.- Yürürlüğe girmeden önce (a priori) denetim 362 2.- Yürürlüğe girdikten sonra (a posteriori) denetim 363 3.- Önceden ve sonradan denetim birlikteliği 364 III.- UYGUNLUK DENETİMİNİN KAPSAM VE ETKİLERİ 367 A) BİÇİM VE ESAS DENETİMİ 367 1.- Biçim Yönünden 367 2.- Yetki Bakımından 368 3.-Esas Bakımından 369 B) KARAR TEKNİK VE TÜRLERİ 370 1.- "Basit" Kararlar 371 2.- "Yorumlayıcı" kararlar ve gerekçelendirme 371 a) Yorum kayıtlarının anlamı 372 b) İki tipik örnek: Belçika ve İspanya 373 c) Türkiye'deki durum 375 3.- Yasama Organına Çağrı Kararları 377 C) KARARLARIN ETKİ VE SONUÇLARI 378 1.- Kararların Kesin ve Bağlayıcı Özelliği 379 2.- Kararların Zaman Yönünden Etkisi 381 3.- Askıya Alma/Yürürlüğü Durdurma/Geçici Tedbir 385 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ANAYASA YARGISININ İŞLEVİ VE MEŞRULUĞU I.- ÜÇLÜ İŞLEV: HAKEMLİK/ BEKÇİLİK VE DEMOKRATİK İŞLEV 389 A) ANAYASAL KURUMLAR DENGESİ: HAKEMLİK 390 1.- Yatay erkler ayrılığı 390 2.- Düşey erkler ayrılığı 391 3.- Anayasanın bütün olarak uygulanması 392 B) HAK VE ÖZGÜRLÜKLER: BEKÇİLİK 392 1.- Üç Güvence Ölçütünü Yorumlamak 393 a) Demokratik toplum 393 b) Eşitlik ilkesi 395 c) Ölçülülük İlkesi 396 2.- "Yaşayan hukuk" uygulaması: korumak ve ilerletmek 398 a) Yurttaşların kurumları 398 b) Evrimleştirme ve güncelleştirme 398 3.- Özgürlük ve haklar alanı: genişletmek ve geliştirmek 399 C) DEMOKRATİK MEKANİZMALARIN GÖZETİMİ 400 1.- Seçimlerin ve referandumların denetimi 400 2.- Siyasal Partilerin Denetimi 401 3.- Yüce Divan Görevi 404 II.- ULUSLARARASI HUKUKUN MEŞRULAŞTIRICI İŞLEVİ 405 A) ANAYASALAR VE ULUSLARARASI KURALLAR ARASINDAKİ İLİŞKİ 405 B) ANAYASA YARGISI ÜZERİNDE ULUSLARARASI DENETİM 407 1.- Avrupa Sözleşmesi ve anayasalar 408 2.- İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi 410 a) Yorum Yöntemleri ve Güvence Ölçütleri 411 b) İHAM Kararlarının Anayasa Mahkemelerine Etkisi 413 c) İHAM karar ve gerekçelerinin meşrulaştırıcı işlevi 416 C) ANAYASA MAHKEMELERİ ARASINDA ETKİLEŞİM: TRANSNATIONAL CONSTITUTIONALISM 418 DİZİN 421 KAYNAKÇA 427.