Önsöz xvıı Giriş l 1 SANAYİ TOPLUMUNDAN SANAYİ SONRASI TOPLUMA GEÇİŞ 5 1.1 Başlıca Teoriler 5 1.1.1 Kapitalizmin Sosyalizme Dönüşeceğini İleri Süren Yazarlar 6 Kari Marx 7 Toplumsal değişme ve beyaz yakalı çalışanlar 7 Kari Marx'ın beyaz yakalı çalışanların geleceğiyle ilgili görüşlerinin değerlendirilmesi 8 Joseph Schumpeter 9 Zihniyet 9 Toplumsal yapı 11 1.1.2 Kapitalizmin Evrimini Safhalar Halinde Ele Alan Yazarlar 12 Werner Sombart 13 Metodu 13 Ekonomik sistem: tanımı ve üç dönemi 13 Ernst Wagemann 15 1.1.3 Sanayi Toplumunu Olgunlaşma Döneminden Sonra İnceleyen Yazarlar 16 Max Weber 16 Kapitalizm 17 Rasyonalizm 19 Bürokrasi 22 Emil Lederer 24 Yeni orta sınıf 24 Karakteristikler 25 Raymond Aron 26 Sanayi toplumu 27 Kapitalizm ve sosyalizm 27 VII VIJI İÇİNDEKİU:R 1.2 Sanayi Toplumu 29 J .2.1 Başlıca Görüşler 29 Sainl Simon 29 Auguste Cornte 30 Emil Durkheiın 30 Max Weber 31 ColinClark 3] Jean Fourastie 32 Bazı Sonuçlar 32 1.2.2 Sanayi Toplumunun Özellikleri 33 Teknik ve İktisat 33 Bilgi ve Örgütlenme 34 Teknokrasi 35 Türkiye İçin Bazı Sonuçlar 36 1.3 Sanayi Sonrası Toplum 1.3.1 Teorik Çalışmalar 38 Alwin Ward Goulclner 39 Torn Stonier 39 Hizmet ekonomisi 40 38 Krediye dayalı ekonomi 40 Uluslararası ekonomi 40 Kurumsal ekonomi 41 Diğer Yazarlar 41 1.3.2 Uygulamalı Araştırmalar 42 Lawrerıce Grossber 42 Marn tır1 Pc1nıt 4 - John Naisbitt 4 -- L · , 3 iarı, ayi TiJI')lumuı:ıdan lanay] Sonrası Topluma Dönüşüm Şeması 44 Daniel Bell 44 Eksen prensipler 4.S Sosyal değişim şeması 46 Sanayi sonrası toplumun yapısı ve problemleri 48 Yorıeji Masuda 49 Yenileyici teknoloji 5J Sosyoekonomik yapı ve değerler sistemi 51 Richard rawford 54 Tekn ıloji 55 Ekonomi 55 osyal si ·tem 55 Politlk sistem 35 Bilim temeli ve düşünce sistemi 58 İÇİNDEKİLER ıx Bazı Sonuçlar 58 2 MAL ÜRETİMİNDEN HİZMET ÜRETİMİNE GEÇİŞ 61 2.1 Ana Sektörler İtibariyle Üretim ve İstihdam Eğilimleri 63 2.1. l Baş! ıca Araştırmalar 64 Allan G. B. Fisher, Colin Clark, Jearı Fourastie ve Diğerleri 64 Yves Sabolo 66 Unece-Norman Geınmell ve W. Galarıson 67 Daniel Bell'in Araştırması 68 İstihdamın hizmet sektörü yönünde değişmesi 68 Kamu sektöründe istihdamın artması 70 Victor R. Fuchs'un Arastırması 71 2.1.2 Avrupa Birliği'nin İstihdam Yapısında Meydana Gelen Değişim (1960-1993) 73 Bazı Araştırma Bulguları 73 Yeni Bulgular 75 2.1.3 Türkiye'cle Aktif Nüfusun Sektöre! Dağılımı 79 2.1.4 Avrupa Birliği'nde Üretim Sektörlerinin GSMH Paylan 81 2.1.5 Türkiye'de Üretim Sektörlerinin GSMH Payları 82 2.2 Meslek Eğilimleri 2.2.1 ABD ve Fransa 84 ABD'de Meslek Eğilimleri 84 Fritz Machlup 85 Daniel Beli 86 Fransa'da Meslek Eğilimleri 88 2,2, ~ vrupa ~irlPi'nde Meslek ğilimleri (1960-1992) 89 Metot 89 83 Armliz dön mi ı:19 Meslek gruplarının b llrl. nme l üQ Bulgular ve Yorumlar 91 Bazı arnştırma bulguları t 1 Yeni bulgular 92 2.2.3 Türkiyenin Durumu 96 2.3 Sanayi Sonrası Toplumun Kendine Öı.gü Sorunları 2.3.1 Eğitim-Öğretim ve Örgütlenme 98 Daniel Bell'In Analiz! ri 98 ABD'de eğitim ve öğretim 98 ABD'dı.: örgütlenme 99 Avrupa Birliği mi~ Eğitim ve Ö~ıetim 100 Türkiye'de Eğitim 102 97 x İÇİNDEKİLER 2.3.2 Kadın Statüsü 1 U3 Sektöre! İstihdam Eğilimleri 104 Başlıca analizler 104 Avrupa Birliği'ncle kadın işgücünün sektöre! dağılımı 106 Türkiye 'de kadın işgücıirıün sektöre! dağılımı 107 Meslek Eğilimleri 109 Bazı araştırma bulguları 109 Bilgi ekonomilerinde ve Türkiye'de kadınların meslek grupları içindeki payları 11 O Kadın Işgücünün Sorunları ] 13 Sanayi sonrası toplumda ortaya çıkan sorunlar 113 Avrupa Birliği'ncle kadın işgücünürı sorunları 113 2.3.3 Kamu Sektörünün Ekonomideki Payının Artması 115 Başlıca Analizler 115 Adolp Wagner 116 Richarcl M. Birci 116 Daniel Bel! 117 Jürgerı Kohl ] 17 Avrupa Birliği 'nele Kamu Sektörünün Ekonomideki Payı 118 Kamu sektöründe istihdam ıı 8 Kamu harcamalarının gelişimi 11.9 Türkiye'cle Kamu Sektörünün Ekonomideki Payı 123 3 BİLGİ VE TEKNOLOJİNİN BOYUTLARI: BİLGİ 125 3.1 Toplumsal Değişmenin İki Yönü: Değişim Hızı ve Ölçek Değişmesi 3.1.1 Değişim Hızı 126 XVIII. Yüzyıldan XX. Yüzyıla 126 Bilgisayar Çağı 127 3.1.2 Ölçek Değişmesi 128 Büyüme ve Sıklaşma 128 Yapısal Farklılaşma 129 3.2 Bilgi Kavramı 134 126 3.2.1 Genel Tanımlar 134 3.2.2 Sınıflamalar 134 Sıradan Bilgi - Bilimsel Bilgi 134 Kazanılmış Bilgi - Aranan Bilgi 135 M. Scheler ve F. Machlup'un Sınıflamaları 136 3.2.3 Bilgili Toplum 137 3.2.4 Bilginin "Modern" Anlamı 137 İÇİNDEKİLER XI 3.2.5 Bilgiyi Belirleyen Faktörler 138 Psikolojik Nedenler 138 Sosyal Nedenler 139 3.3 Bilimsel Metot 140 3.3. l Kavram 140 Tanımı ve Safhaları 140 Bilimsel Davranış ve Bilimsel Görüş 140 3.2.2 Bilimsel Metodun Gelişimi 141 Grekler 141 İslam Uygarlığı 141 Galileo 142 I. Newton 142 Ch. Darwin 143 I. P. Pavlov 143 3.4 Bilginin _İlerlemesi: Bilim Öncesi Toplumlar 3.4.1 Tarihsel Aşamalar 144 A. Comte'un Üç Hal Yasası 144 A. Lewis'in Üç Safhası 145 3.4.2 Felsefi Faktörler 145 Din 145 iktidar 146 Çevre 147 3.4.3 Sınıf Yapısı 147 Üst ve Alt Smıflar 147 Bilginin Monopolleşmesi 148 Bilginlerin Sosyal Statüsü 149 3.5 Bilginin Ölçülmesi: Artış ve Farklılaşma 3.5.l Bilgi Artışının Ölçülmesi 149 3.5.2 Bilginin Farklılaşması 150 Üç Tarihsel Safha 150 Bilimlerin Dallara Ayrılması 151 4 BİLGİ VE TEKNOLOJİNİN BOYUTLAR!: TEKNOLOJİ 4.1 Bilim Toplumları: Araştırma ve İcat 4.1.1 Bilim ve İcat 156 Rönesans 156 XlX. Yüzyıl 156 XX. Yüzyıl 157 144 149 155 156 xıı İÇİNDEKİLER 4.1.2 Teknik Bilginin Safhaları J 57 Bilimsel Araştırma 157 Teknolojik Araştırma J 58 Geliştirme 158 4.1.3 Patentler 158 Saf Bilimler ] 58 Teknik Araştırma 159 Geliştirme 159 4.1.4 Gelişmekte Olan Ülkelerin Durumu 159 4.1.5 Sosyal Bilimler ] 60 Farklar 160 Gelişmekte Olan Ülkeler l 61 4.2 Halkın Yenilikleri Benimsemesi 16l 4.2.1 Halkın Yeniliğe Karşı Tutumu 162 Yeniliğin Niteliği 162 Sosyal Direnç 163 Dini ve Siyasi Faktörler 163 4.2.2 Bilgi ve Kazanç 164 4.3 Teknoloji ve Kültür 4.3.1 Teknoloji ve Modernleşme 165 Modernleşme 165 Bir Kültür Elemanı Olarak Teknoloji l 65 Teknoloji Bir Toplumu Nasıl Değiştiriyor? 166 4.3.2 Teknoloji ve Kültür Çatışması 167 Gelişmiş Ülkelerde 167 Gelişmekte Olan Ülkelerde 168 Türkiye 'de 168 4.4 Teknoloji ve Ekonomik Gelişme 4.4.1 Bir Üretim Faktörü Olarak Teknolojik Gelişme 169 Klasik İktisatçılar 169 Unutulan Faktör 170 4.4.2 Teknolojik Değişmenin Ölçülmesi 171 Teknolojik Değişme 171 Katkının Ölçülmesi 172 5 BİLGİ TOPLUMUNUN PARAMETRELERİ 5.1 Bilgi Toplumunun Altyapı Parametreleri 5.1.1 Başlıca Analizler 176 164 169 175 176 İÇİNDEKİLER XIII Bilgi Oraııı 177 Bilgi Endeksi 177 Jipdec Endeksi 180 Bilgi Akışı 181 Edclie C. Y. Kou'nun Analizleri ·----- r GB .. ~ .No; 182 Bilgi Toplumunun Altyapı Parametreleri ve Ekonomik Gelişme Arasındaki İlişkinin Ölçülmesi 183 5.1.2 Avrupa Birliği'nde Bilgi Toplumunun Altyapı Parametreleri 185 Bilgi Endeksi 185 Bazı araştırma bulguları 185 Yeni bulgular 187 Bilgi Toplumunun Yeni Kriterleri 188 Bilgi Toplumunun Altyapı Parametreleri ve Ekonomik Gelişme 189 Korelasyon katsayıları 190 Telefon ve ekonomik gelişme 191 5.2 Bilgi Toplumunun Ekonomik Parametreleri 194 5.2.1 Başlıca Analizler 195 F. Machlup, M. R. Rubin ve M. T. Huber'in Analizleri 195 Bilgi sektörünün istihdamdaki payı 195 Bilgi sektörünün GSMH'ye katkısı 196 Marc Uri Porat 198 OECD'nin Analizleri 200 Daniel Bell'in Analizleri 201 Eğitim harcamaları 201 Bilgi sınıfının boyutları 201 5.2.2 Avrupa Birliği'rıde Bilgi Toplumunun Ekonomik Parametreleri 203 Bilgi Sektörünün Ekonomideki Yeri 203 Eğitim harcamaları 203 Kiş başına bilgi, teknoloji ve haberleşme harcamaları 205 Bilgi Sınıfının Boyutları 206 Mesleki ve teknik personel 206 Bilgi toplumunun beşeri parametreleri 207 5.3 Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri 5.3.1 Sanayi Sonrası Toplumlarda A ve G Faaliyetlerinin Boyutları A ve G Harcaması/ GSMH Oranı 210 Araştırmacı Sayısı, A ve G Faaliyetlerinde İnsangücü Dağılımı 21 l A ve G Harcamalarının Yapısı 212 5.3.2 Avrupa Birliği'nde Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri 213 Araştırma ve Geliştirme Harcamalarının GSMH'deki Payı 213 209 210 xıv İÇİNDEKİLER Araştırmacı Sayısı 215