ÇİZELGELER xvii ŞEKİLLER XX ÖNSÖZ xxi BÖLÜM 1 Tarım Ekonomisinin ve Tarımın Tanımı ve Kapsamı 1.1. Ekonominin Tanımı ve Tercihler ! 1.2. Tarını Ekonomisinin Tanımı 1 1 .3. Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliğinin Kapsamı ve Dallan 2 1.4. Tarını Ekonomisinin Kısa Tarihi .5 1.5. Tarımda Ekonomik Problemlere Yaklaşım 7 1 .6. Tarımın Tanımı 8 1 .6. 1. Tarımın Gelişim Süreci 1 O 1.6.2. Tarımsal Üretimin Özellikleri 10 1 .6.2. l. Tarımda İş ve Aile Yaşantısının Bütünlüğü...... . 11 l.6.2.2. Üretimin Doğal Koşullara Bağımlılığı 11 1.6.2.3. Risk ve Belirsizliklerin Çokluğu 12 ] .6.2.4. Tarımda Kendine Yeterlilik 13 1.6.2.5. Tarımda Üretim Birimlerinin Küçük Olması 14 1.6.2.6. Üretimin Kesikliliği ve İşbölürnünün Güçlüğü 14 1.6.2.7. Tarımda Talep ve Arz Esnekliklerinin Düşüklüğü 15 1.6.2.8. Üretim ve Piyasa Kontrolünün Sınırlı Oluşu 15 1.6.2.9. Eğitim ve Gelir Düzeyinin Düşüklüğü 17 VJII BÖLÜM 2 Tarımın Türkiye Ekonomisine Katkısı 2.ı. Nüfus ve işgücü Katkısı.. ı 9 2.2. Üretim ve Verim Katkısı 25 2.2.1. Tarımsal Üretimin Yapısı 25 2.2.2. Üretim Alanı, Üretim ve Verimdeki Gelişmeler. 29 2.3. Toplum Beslenmesine Katkı 35 2.4. Sanayi Sektörüne Katkı 38 2.4. 1. Tarıma Dayalı Sanayi 38 2.4.2. Tarımsal Girdi Sanayi 40 2.5. Milli Gelire Katkı. 44 2.6. Dış Ticaret Katkısı 49 BÖLÜM 3 Tarımsal Üretim Ekonomisi 3.1. Genel Bilgiler 57 3.2. Azalan Verimler İlkesi (Faktör-Ürün İlişkisi) 58 3.2. l. Sabit, Artan ve Azalan Verimler. 58 3.2.2. Azalan Verimler Kanunu 59 3.3. İkame ilkeleri 65 3.3. 1. Girdilerin ikamesi (Faktör-Faktör İlişkisi) 65 3.3.2. Ürünlerin (Girişimlerin) İkamesi (Ürün-Ürün İlişkisi) 69 3.4. Tam Rekabette Firmanın Kısa Dönem Üretim Kararı 72 3.5. Fırsat Maliyeti (Alternatif Maliyet) ilkesi 75 3.6. Eşit Marjinal Gelirler ilkesi 76 3.7. Nispi Avantaj (Karşılaştırmalı Üstünlük) Teorisi 78 3.7.1. Uzmanlaşma ve Farklılaşma 78 3.7.2. Mutlak ve Nispi Avantaj 79 BÖLÜM 4 Doğal Kaynaklar Ekonomisi ve Değer Biçme 4.1. Temel Kavramlar 83 4.2. Çevresel Malların Değerlemesinde Kullanılan Yöntemler 85 4.2.1. Fayda /Maliyet Analizi 86 4.2.2. Şartlı Değerleme (Contingent Valuation) 88 4.2.3. Hedonik Fiyat Yöntemi 89 4.2.4. Seyahat Maliyeti Yöntemi 90 4.2.5. Çevre Kalitesinin Verim ve Kaliteye Yaptığı Etkilerin Verimlilik Değişimi Yaklaşırmyla Ölçülmesi 91 4.3. Tarım Arazileri Değer Biçme Yöntemleri 92 IX 4.3.J. Gelir Yöntemi 93 4.3.1.1. Kira Geliri Yaklaşımı 93 4.3.1.2. Artık Gelir Yaklaşımı 94 4.3.1.3. Kapitalizasyon Faiz Oranı 96 4.3.2. Pazar Değeri Yöntemi 97 BÖLÜM 5 Tarım Politikası 5.1. Tarım Politikasının Tanımı ve Konusu I O 1 5.2. Tarını Politikasının Amaçları 103 5.2.1. İstihdam ve Gelir Amacı 104 5.2.2. Üretimde Kendine Yeterlilik Amacı. 105 5.2.3. Verimlilik (Prodüktivite) Amacı 105 5.2.4. İhracat Amacı. 106 5.2.5. Diğer Amaçlar. J 06 5.2.6. Türkiye Tarım Politikası Amaçları 107 5.3. Tarım Politikasının Araçları 11 O 5.3.1. Piyasa Fiyatlarını Doğrudan Etkileyen Araçlar 11 O 5.3.1.1 Fiyat Politikası 11 O 5.3.1.2. Fiyat Saptamada Dikkate Alınan Faktörler. 111 5.3.1.3. Fiyat Belirleme Yöntemleri 111 5.3.1.4. Fiyat Politikası Uygulamalarının Değerlendirilmesi 116 5.3.2. Piyasa Fiyatlarını Etkilemeyen Tarım Politikası Araçları 116 5.3.2.1. Fark Ödeme (Prim) Sistemi 117 5.3.2.2. Doğrudan Gelir Desteği 119 5.4. Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli 121 5.5. Desteklenecek Üıiinlerin Nitelikleri 124 5.6. Destekleme Yöntemlerinin Değerlendirilmesi l 25 5.7. Fiyat Tespitinde Kooperatiflerin Rolü 128 5.8. Yapısal Politikalar 129 5.8.1. Kurumsal Reformlar (Toprak Reformu v.b.) 129 5.8.1. J. Toprak Reformu 130 5.8.1.2. Toprak Toplulaştırması 131 5.8.2. Kredi Politikası 131 5.8.3. Girdi Politikası ve Sübvansiyonlar 132 5.8.4. Üretim Politikası ve Fark Ödeme (Prim) Destekleri 134 5.8.5. Türkiyc'de Tarıma Verilen Desteklerin Değerlendirilmesi 138 5.8.6. Ticaret Politikası 139 5.8.7. Eğitim Politikası 139 5.9. Sosyal Politikalar 142 X BÖLÜM 6 Uluslararası Tanın Politikası 6. l. Uluslararası Tarım Politikasının Tanımı ve Amaçları 147 6.2. Uluslararası Tanın Politikasında Rol Oynayan Kuruluş ve Anlaşmalar 148 6.2.1. Birleşmiş Milletler 148 6.2.2. Uluslararası Tarımsal Kuruluşlar 148 6.2.3. Üretim ve Beslenme ile İlgili Kuruluşlar 149 6.2.4. Tarımsal Kalkınma ile İlgili Kuruluşlar 149 6.2.5. Tarımsal Ticaret İle İlgili Kuruluşlar 151 6.3. Bölgesel Entegrasyonlar 157 6.3. l. Avrupa Birliği (European Union) 157 6.3.1.1. Avrupa Birliğinin Organları 158 6.3.1.2. Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikası (CAP) i 61 6.3.1.3. Türkiye ve Avrupa Birliği İlişkileıi 168 6.3.1.4. Gümrük Birliği ve Türkiye 170 6.3. 1 .5. Tam Üyelik Sürecinde Türkiye J 71 6.3.1.6. Türk Tarımının Topluluk Tarımına Uyumu 172 6.3.2. Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA) 11 175 6.3.3. Güney Amerika Ortak Pazarı (MERCOSUR) 12 175 6.3.4. Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği (APEC) 13 176 6.3.5. Güneydoğu Asya Uluslar Birliği (ASEAN)14 176 6.3.6. Asya SerbestTicaret Bölgesi (AFTA) 14 177 6.3.7. Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ) 15 177 BÖLÜM 7 Tarımsal Üretim Faktörleri 7.1. Üretırn Faktörleri 179 7.2. Toprak l 79 7.2.l. Tarım Toprakları l 83 7.2.1. 1 . Tarla Arazisi 1 86 7.2.1.2. Bağ Arazisi......................................................... ..... .. i 86 7.2.1.3. Meyve Bahçeleri 188 7.2.1.4. Sebze, Çiçek ve Süs Bahçeleri 189 7.2.1.5. Çayır-Mera Arazisi 190 7.2. l .6. Orman Arazisi 192 7.2.1.7. Sazlık ve Bataklık Arazi 193 7.2. 1 .8. Su Yüzeyleri 193 7.3. Sermaye 194 7.3.J. Sabit Sermaye (Te .is Sermayesi) 194 7.3.2. Döner (Mütedavil) Sermaye 195 7.3.3. Sermaye Birikimi 195 XI 7.3.4. Tarım İşletmelerinde Sermayenin Sınıflandırılması 196 7.3.4.1. Sabit Sermaye (Çiftlik Sermayesi) 197 7.3.4.2. işletme (Müstecir ya ela Kiracı) Sermayesi 199 7.4. Emek (İşgücü) 205 7.4.1. Emek Arzı 205 7.4.2. Emek (İş) Verimliliği 205 7.4.3. Standart İşgücü Birimleri 206 7.4.4. İşbölümü 207 7.5. Girişimcilik (Müteşebbisin Yönetim Yeteneği) 208 BÖLÜM 8 Tarımsal Finansman ve Kredi 8. l. Finansmanın Tammı 213 8.2. Finansmanın Fonksiyonları 213 8.3. Tarımsal işletmelerde Finansman Şekilleri 214 8.3.1. Bir Defa Yapılan Finansmanlar 214 8.3.2. Devamlı Finansmanlar 214 8.4. Finansman Yönünden Sermaye ve Çeşitleri 214 8.5. Tarımsal Kredi Kullanımında Amaçlar 215 8.6. Tarımda Kredi İhtiyacını Doğuran Nedenler 215 8.6.1. Küçük Aile İşletmelerinde Tasarrufun Zorluğu 215 8.6.2. Sermayenin Yavaş Devri 216 8.6.3. Değişen Pazar İstekleri ve Teknolojik Değişimler 216 8.6.4. Tarını Ürünleri Fiyatlarındaki Dalgalannıala.r 216 8.6.5. Risk ve Belirsizliklerin Çokluğu 216 8.7. Kredilerin Açılmasında Dikkate Alınan İlkeler 216 8.8. Tarımsal Kredi Kaynakları 217 8.9. Tarımsal Kredi Veren Bankalar ve Kredi Miktarları 217 8.1 O. T.C. Ziraat Bankası 'nın Kuruluşu ve Görevleri 218 8.11. Ziraat Bankasının Hukuki Yapısı, Amaçları ve Faaliyetleri 220 8.12. Ziraat Bankasının Tarımsal Kredilerinin Sınıflandırılması 221 8. 12.1. Bitkisel Üretim Kredileri 222 8.12. 1 .1. Seracılık Kredileri 222 8.12.1.2. İyi Tarım Uygulamaları Kredileri 222 8.12.1.3. Organik Tannı Kredileri 222 8.12.1.4. Modem Basınçlı Sulama Kredileıi 224 8.12.1.5. Tanın Makineleri Kredileri 224 8.12. 1.6. Hasat ve Pazarlama Kredileri 225 8.12.1.7. Arazi Alım Kredileri 226 8. 12.1.8. Seıtifıkalı Tohum, Fide ve Fidan Üretim Kredileri 226 8.12.1.9. Sertifikalı Tohum, Fide ve Fidan Kullanım Kredileri 227 XII 8.12.1.lO. Çok Yıllık Yem Bitkisi Üretim Kredisi.................... . 227 8.12.2. Hayvancılık Kredileri 227 8.12.2.1. Damızlık Süt Sığırcılığı Kredisi 228 8.12.2.2. Büyükbaş Süt Hayvancılığı Kredileri 229 8.12.2.3. Küçükbaş Süt Hayvancılığı Kredileri 230 8.12.2.4. Damızlık Düve Yetiştiriciliği Kredileri 230 8.12.2.5. Damızlık Etçi Sığır Yetiştiriciliği Kredileri 231 8.12.2.6. Büyükbaş Besicilik Kredileri 231 8.12.2.7. Küçükbaş Besicilik Kredileri ................................................•............ 232 8.12.2.8. Damızlık Kanatlı Yetiştiriciliği Kredileri 232 8.12.2.9. Arıcılık Kredileri 233 8.12.2.1 O. Safkan At Yetiştiriciliği Kredileri 233 8.12.3. Su Ürünleri Kredileri 234 8.12.

10.10.11. Toplam Aile Geliri 267 10.10.12. Rantabilite Faktörü 267 BÖLÜM 11 Tüm İşletme Analizi 11 .1. Analizde Kullanılan Etkinlik Standartları 269 11.2. Karhhk (Rantabilite) Oranları 269 11.2.1. Yatırım Sermayesi Karlılık Oranı (Ekonomik Rantabilite) (Rate ofReturn on Farm Assets) 269 11.2.2. Öz Seımayenin Karlılık Oranı (Mali Rantabilite) (Rate ofReturn on Farm Equity) 270 11.3. Finansal Kaldıraç Oranı (Financial Leverage Ratio) 271 11.4. Gayrisafi Üretim Değeri 271 11.4.1. Ürün Fiyatları 272 XIY ································ ·················· 27< . 273 11.4.3.1. Tek Ürün İndeksi..... 273 11.4.3.2. Toplaııı Veriııılilik İndeksi 273 11 .4.4. Üretim Entarısite i 274 11 .5. Sermaye Devir Oranı 278 11 .6. Masraflar 279 11.7. Üretim o~'ii~·i; ~~; ··M~~; -~~·~·i·i·ii; k·i~; ::::::::::.::::::::::::::::::::::::.:::::.::::::::::::::.::::::: :::::::::.:279 11.8. Sonuçların Değerlendirilmesi 280 11.4.2. Ürün Verıınleri ....................................., . J 1.4.3. Verıınlılik indeksleri . BÖLÜM 12 Tarımsal Pazarlama 12. 1. Pazar ve Pazarlamanın Tanımı . 12.2. Pazara Arz Edilenler ························· . 12.2.1. Mallar ...................................... ····· 285 286 286 12.2.2. Hizmetler 286 12.2.3. Olaylar 287 12.2.4. Deneyimler 287 12.2.5. Kişıler .. . 287 12.2.6. Yerler 287 12.2.7. Mülkiyet Hakları 287 12.2.8. Örgütler. 287 12.2.9. Bilgi 288 12.2.J0 Fikirler 288 12.3. Tarımsal Pazarlamanın Tanımı ve Kapsamı 289 12.4. Pazarlama Yaklaşımları 291 12.4. l. Fonksiyonel Yaklaşım 291 12.4 2 Kurumsal Yaklaşım 291 12.4.3. Yönetsel Yaklaşım 292 12.5. Pazarlamanın Ana Hizmetleri 292 12.5.J. Toplama 293 12.5.2. İşleme 293 12.5.3. Dağıtım 293 12.6. Tarımsal Pazarlamanın Yardımcı Hizmetleri 294 12.6.1. Dereceleme 294 J 2.6.2. Standardizasyon 295 12.6.2.1. Türk Standartları 296 12.6.2.2. Uluslararası Standartlar ve Kalite Yönetinı Sistenıi 296 12.6.3. Kalite Kontrolü ve Toplam Kalite Yönetimi 299 12.6.3.1. Kalite Kontrolü 299 12.6.3.2. Toplam Kalite Yönetimi (TKY) 299 XV 12.6.4. Paketleme 301 12.6.4. 1. Ürün Koruma ve Etiketlemede Şifre (Kod) Uygulamaları 302 12.6.5. Depolama...................................... . 304 12.6.6. Taşıma 305 12.6.7. Risk Alma 306 12.6.8. Fiyat Saptama 306 12.6.9. Finansman 308 12.6.10. Muhasebe 309 12.6.11. Satış : 309 12.6.12. Reklam (Talep Yaratma) 309 12.6.13. Pazar Bilgilerini Toplama ve Yayma 311 l 2.7. Pazarlama Karması 31 1 12.7.1. Ürün 312 12.7.2. Fiyat 313 12.7.3. Dağıtım 313 12.7.4. Tutundurma (Promosyon) 314 l 2.8. Pazarlama Kanalları 315 12.9. Pazarlama Marjlan ve Pazarlama Faturası 316 12. lO. Pazarlama Örgütleri 3 17 12.10.1. Pazarlama Kooperatifleri 317 12.10.2. Tanzim Satış Mağazaları .. 318 12.10.3. Toptancı Halleri ve Toptan Satış Mağazaları 319 12.10.4. Ticaret Borsaları 321 12.10.5. Perakende Satış Mağazaları 322 12.11. Vadeli İşlem Piyasaları (Tlıe Futures Market) 323 BÖLÜM 13 Tarımsal Kooperatifçilik l3. I. Kooperatifçiliğin Tanımı ve Kapsamı.. 327 13.2. Kooperatifler ile Diğer Kuruluşların Karşılaştırılması 329 13.3. Tarım Kooperatifinin Şirketlere Üstünlüğü ve Yararları 330 13.4. Kooperatifçilik Değerleri 333 13 .5. Kooperatifçilik ilkeleri 334 13.5. 1. Gönüllü ve Açık Ortaklık (Serbest Giriş) 334 13.5.2. Demokratik Ortak Kontrolü 335 13.5.3. Ortağın Ekonomik Katılınır 335 13.5.4. Özerklik ve Bağımsızlık 337 13.5.5. Eğitim, Öğretim ve Bilgi 337 13.5.6. Kooperatifler Arasında İşbirliği 338 1 I .5.7. Toplumla ilgilenme (Toplumsal Son.ımluluk) 339 13.6. Tarım Kooperatifleri 339 xvı J 3.6. J. Tanın Kooperatiflerinin Yararları 340 13.6.1. l. Ekonomik Yararlar 340 13.6. 1 .2. Sosyal ve Kültürel Yararlar 341 13.6.2. Tanın Kooperatiflerinin Sınıflandırılması 342 ı 3.6.2.1. Tek Amaçlı Tarımsal Kooperatifler 342 13.6.2.2. Çok Amaçlı Tarımsal Kooperatifler. 371 13.6.3. Türkiye'de Tarını Kooperatifleri 375 13.6.3. l. Tarımsal Amaçlı Kooperatifler Milli Birliği 376 13.6.3.2. Tarımsal Amaçlı Kooperatifler Ortak Girişimi ve "Çiftçi Örgütlerinin Kurumsal Olarak Güçlendirilmesi Projesi" 376 13.7. Ti.irkiye'de Kooperatif Benzeri Tarımsal Örgütler. 377 13.7.1. Mahalli idare Birlikleri 377 13.7.1. l. Köylere Hizmet Götüııne Birlikleri 378 13.7.1.2. Sulama Birlikleri 380 13.7.1.3. Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birlikleri 381 13.7.1.4. Tarımsal Amaçlı Üretici Birlikleri 386 13.8. Ülkemizdeki Kooperatiflerin Mevcut Durumu ve Geleceği 389 13.9. AB Tarımsal Kooperatif Örgütleri (COPA ve COGECA) 396 13. lO. Uluslararası Çalışma Örgütü'nün Kooperatifleri Teşvik Kararı 398 13.l J. Avrupa Kooperatif Statüsü 399 13.12. Birleşmiş Milletlerin Kooperatifçiliği Teşvik Kararlan 400 13.13. Türkiye Kooperatif Strateji ve Eylem Planı 2012-2016 401 KAYNAKLAR 404