Önsöz......................................................... ......................................................VII İçindekiler................................................... ......................................................XI Kısaltmalar Listesi ................................................................ .................... XVII Giriş.......................................................... ............................................................1 Birinci Bölüm Parlamento İçi Muhalefetin Doğuşu, Önemi, İşlevleri ve Güçlendirilmesi 1. Demokrasi ve Muhalefet Kavramları......................................10 1.1. Demokrasi ................................................................ ........................10 1.1.1. Çoğunlukçu Demokrasi .....................................................14 1.1.2. Çoğulcu Demokrasi....................................................... ......17 1.1.3. Uzlaşmacı Demokrasi .........................................................19 1.2. Muhalefet Kavramı ve Çeşitleri ..................................................23 1.2.1. Parlamento İçi Muhalefet...................................................24 1.2.2. Parlamento Dışı Muhalefet ...............................................30 2. Parlamento İçi Muhalefetin Doğuşu.......................................31 2.1. Meclislerin Doğuşu ................................................................ ........32 2.2. Siyasi Partilerin Doğuşu ve İşlevleri...........................................37 2.2.1. Siyasi Partilerin Doğuşu ....................................................38 2.2.2. Siyasi Partilerin İşlevleri....................................................4 0 3. Kuvvetler Ayrılığı İlkesi Bağlamında Parlamento İçi Muhalefetin Önemi ve İşlevleri ..............................................43 3.1. Kuvvetlerin Değil Partilerin Ayrılığı .........................................44 3.2. Parlamento İçi Muhalefetin Önemi............................................51 3.3. Parlamento İçi Muhalefetin İşlevleri..........................................54 4. Parlamento İçi Muhalefet Boşluğunun Doğuracağı Sakıncalar ................................................................ ................58 4.1. Çoğunlukçu Yönetim Anlayışının Hâkimiyeti.......................59 4.2. Yönetimde Yozlaşma ve Otoriterleşme......................................66 4.3. Muhalefetin Marjinalleşmesi ve İllegalleşmesi........................69 4.4. İnsan Hakları İhlalleri ................................................................ ...71 5. Parlamento İçi Muhalefeti Güçlendirme Araçları .................73 5.1. Parlamento İçi Muhalefeti Güçlendirecek Temel Hak ve Hürriyetlerin Garanti Altına Alınması.................................76 5.1.1. İfade Hürriyeti ................................................................ ......76 5.1.2. Basın Hürriyeti...................................................... ...............83 5.1.3. Toplanma Hürriyeti...................................................... .......86 5.1.4. Örgütlenme Hürriyeti...................................................... ...90 5.2. Seçim Sürecinin Çoğulculuğu Sağlayacak Şekilde Tasarlanması ................................................................ ....................94 5.2.1. Adil, Serbest ve Şeffaf Seçimler........................................94 5.2.2. Çoğulculuğu Sağlayacak bir Seçim Sistemi ............... 100 5.2.3. Düşük Seçim Barajı ve Seçim İttifakı .......................... 107 5.2.4. Parlamento İçi Muhalefete Seçimlerde Maddi Ayrıcalıklar Verilmesi ...........................................................113 5.3. Parlamento İçi Muhalefetin Yasama Bağışıklığı Zırhı ile Korunması...................................................... ...........................117 5.4. Parlamento İçi Muhalefetin, Devlet Organlarının Faaliyetlerine Katılımının Temin Edilmesi .......................... 122 İkinci Bölüm Yasama Organında Parlamento İçi Muhalefetin Rolü 1. Meclisin Teşkilat Yapısının Oluşumunda Parlamento İçi Muhalefetin Rolü ................................................................ ...125 1.1. Meclislerin Oluşumu........................................................ ........... 125 1.2. Meclis Başkanlık Makamı ve Divanının Belirlenmesi ........131 1.2.1. Meclis Başkanı ve Başkanlık Divanının Tarafsızlığı, Yetkileri ve Önemi ..........................................132 1.2.2. Meclis Başkanının ve Başkanlık Divanının Seçimi . 136 1.3. Siyasi Parti Gruplarının Oluşumu ............................................142 1.4. Danışma Kurulunun Oluşumu .................................................145 1.5. Meclis Komisyonlarının Oluşumu...........................................148 1.5.1. Meclis Komisyonlarının Muhalefet İçin Önemi........148 1.5.2. Komisyonların Oluşumu ve Çalışması ........................151 2. Meclislerin Toplanma ve Görüşme Usullerinde Parlamento İçi Muhalefetin Rolü..........................................156 2.1. Olağan Meclis Toplantılarında Toplantı Yeter Sayısı.......... 156 2.2. Meclisin Olağanüstü Toplantıya Çağırılması .......................161 2.3. Meclis Toplantılarının Gizli Yapılması....................................167 3. Meclis Çalışmalarında Parlamento İçi Muhalefetin Rolü ...171 3.1. Meclis Gündeminin Belirlenmesinde Muhalefet .................171 3.2. Meclis Gündeminin Değiştirilmesinde Muhalefet .............173 3.3. Parlamento İçi Muhalefetin Yasama Sürecine Katılımı.......178 3.3.1. Fikir Beyan Etme Hakkı ..................................................178 3.3.2. Kanun Teklifinde Bulunma ...........................................179 3.3.3. Meclis Görüşmelerini Engelleme ve Yavaşlatma ......185 3.3.4. Karar Alım Sürecine Katılım .........................................188 3.3.4.1. Kabulünde Basit Çoğunluk Aranan İşlemler ...188 3.3.4.2. Kabulünde Nitelikli Çoğunluk Aranan İşlemler ................................................................ ............ 190 3.3.4.2.1. Anayasa Değişikliklerinin Kabulü........... 192 3.3.4.2.1.1. Karar Alımının Nitelikli Çoğunluğa Bırakılması ...........................................................195 3.3.4.2.1.2. Karar Alım Sürecinin Başkaca Usullerle Zorlaştırılması............................................. .........198 3.3.4.2.2. Nitelikli Çoğunluk ile Kabulü Gereken Diğer Normlar ......................................................... 203 4. Yasamanın Denetim İşlevinde Parlamento İçi Muhalefetin Rolü ................................................................ ...208 4.1. Normların Denetimi ................................................................ .. 208 4.1.1. Siyasi Denetim ................................................................ ....211 4.1.2. Yargısal Denetim......................................................... .......212 4.1.2.1. Normların Yayım Öncesi Denetimi ....................218 4.1.2.2. Normların Yayım Sonrası Denetimi.................. 222 4.2. Bütçenin Denetimi ................................................................ ...... 227 4.2.1. Meclis Tarafından Yapılan Denetim ............................ 227 4.2.2. Meclis Adına Yapılan Denetim ..................................... 234 4.3. İdarenin Denetimi: Kamu Denetçiliği Kurumu................... 239 Üçüncü Bölüm Parlamento İçi Muhalefetin Yürütme Organı Üzerindeki Rolü 1. Yürütme Organının Oluşumunda Parlamento İçi Muhalefetin Rolü ................................................................ .. 246 1.1. Devlet Başkanının Belirlenmesinde Parlamento İçi Muhalefetin Rolü ................................................................ ......... 247 1.1.1. Devlet Başkanının Aday Gösterilmesi ......................... 247 1.1.2. Devlet Başkanının Seçilmesi.......................................... 252 1.2. Bakanların Göreve Başlamasında Parlamento İçi Muhalefetin Rolü: Güvenoyu ................................................... 256 2. Yürütmenin Denetlenmesinde Parlamento İçi Muhalefetin Rolü ................................................................ ...265 2.1.

Yürütmenin Sorgulanması................................................... ...... 266 2.1.1. Denetimin Kapsamı, Amacı ve Süjeleri ...................... 266 2.1.2. Denetimin Etkinleştirilmesi.......................................... 269 2.2. Araştırma Komisyonları Aracılığıyla Denetim.....................275 2.2.1. Denetim Mekanizmasının Harekete Geçirilmesi..... 277 2.2.2.

Komisyonun Teşekkülünde Muhalefete Pozitif Ayrımcılık Tanınması .......................................................... 279 2.2.3. Komisyon Çalışmalarının Etkinleştirilmesi ..............281 2.2.4. Denetimin Muhtemel Sonuçları .................................. 283 2.3. Yürütmenin Siyasi Yönden Denetimi ..................................... 285 2.3.1. Devlet Başkanının Siyasi Yönden Denetimi .............. 287 2.3.1.1. Muhalefete Denetim Rolü Tanımayan Uygulamalar..................................................... ............... 288 2.3.1.2. Muhalefete Denetim Rolü Tanıyan Uygulamalar..................................................... ............... 290 2.3.2. Bakanlar Kurulunun Siyasi Yönden Denetimi: Güvensizlik Oyu............................................................. ....... 295 2.3.2.1. Denetimin Amacı, Çeşitleri ve Süjeleri............. 295 2.3.2.2. Siyasi Sorumluluğun İşletilmesi ve Etkinleştirilmesi.............................................. ............... 297 2.4. Yürütmenin Cezai Yönden Denetimi ..................................... 303 2.4.1. Cezai Denetimin Gelişimi ve Amacı ........................... 304 2.4.2. Denetimin Süjeleri ve Başlatılması............................... 306 2.4.3. Denetimin Komisyon Aşaması ..................................... 309 2.4.4. Denetimin İşletilmesi, Etkinleştirilmesi ve Muhtemel Sonuçları ..............................................................31 1 3. Üst Düzey Kamu Görevlileri ve Yargı Mensuplarının Atanmasında Parlamento İçi Muhalefetin Rolü...................318