İÇİNDEKİLER İçindekiler Önsöz 5 Tablolar ve Şekiller Listesi 15 Birinci Bölüm ÇEVRE VE EKONOMİ İLİŞKİSİ 1. ÇEVRE, ÇEVRESEL DEĞERLER, KAVRAMLAR VE EKONOMİ İLİŞKİSİ 19 1.1. Çevrenin Tanımı ve Kapsamı 19 1.2. Çevrenin Niteliği 19 1.2.1. Fiziki Çevre 19 1.2.1.1. Doğal Çevre 20 1.2.1.2. Yapay Çevre 20 1.2.2. Sosyal Çevre 20 1.3. Çevresel Değerler 21 1.3.1. Hava 21 1.3.2. Su 21 1.3.3. Toprak 21 1.3.4. Doğal Kaynaklar ve Koruma Alanları 21 1.3.4.1. Doğal Kaynaklar 21 1.3.4.2. Koruma Alanları 22 1.4. Çevre İle İlgili Kavramlar 22 1.4.1. Ekoloji Kavramı 22 1.4.2. Eko-Sistem Kavramı 23 1.5. Ekoloji Ekonomi İlişkisi 24 1.6. Doğal Kaynaklar, Çevre ve Ekonomi İlişkisi 25 1.7. Temel Ekonomik Kavramlar ve Çevre 27 İkinci Bölüm ÇEVRE SORUNLARI VE EKONOMİ BİLİMİYLE İLİŞKİSİ 2. ÇEVRE SORUNLARININ TANIMI, KAPSAMI VE ORTAYA ÇIKIŞ NEDENLERİ 33 2.1. Çevre Sorunlarının Tanımı ve Kapsamı 33 2.2. Çevre Sorunlarının Kaynakları 33 2.3. Çevre Sorunlarının Türleri 34 2.3.1. Hava Kirliliği 34 2.3.2. Su Kirliliği 36 2.3.3. Toprak Kirliliği 37 2.3.4. Gürültü Kirliliği 39 2.3.5. Doğal Kirlilik 40 2.4. Çevre Sorunlarının Nedenleri 40 2.4.1. Nüfus Artışı ve Çevre Sorunları 41 2.4.2. Altyapı, Yerleşme, Kentleşme ve Çevre 43 2.4.3. Tarım, Gıda ve Çevre Sorunları 45 2.4.4. Sanayileşme, Atıklar ve Çevre Sorunları 47 2.5. Çevre Sorunları ve Ekonomi İlişkisi 49 2.5.1. Çevre Sorunlarının Ekonomi Bilimiyle İlişkisi 49 2.5.2. Ekonominin Çeşitli Dalları ve Çevre Sorunları 52 Üçüncü Bölüm ÇEVRE SORUNLARINA YÖNELİK EKONOMİK ETKİNLİK KRİTERLERİ 3. ÇEVRE SORUNLARINA YÖNELİK EKONOMİK ETKİNLİK KRİTERLERİ 57 3.1. Pareto Optimalite Kriteri 58 3.2. Sosyal Refah Kriteri 59 3.3. Prodüktivite Kriteri 60 3.4. GSMH ve Genişletilmiş GSMH Kriteri 63 3.5. Dengeli Gelir Dağılımı Kriteri 65 3.6. Sürdürülebilir Kalkınma Kriteri 65 3.7. Kaynak Dağılımı Kriteri 67 Dördüncü Bölüm ÇEVRE SORUNLARININ MİKRO VE MAKRO EKONOMİK ETKİLERİ 4. ÇEVRE SORUNLARININ MİKRO VE MAKRO EKONOMİK ETKİLERİ 71 4.1. Çevre Sorunlarının Mikro Ekonomik Etkileri 71 4.1.1. Dışsallıklar ve Çevre Sorunları 71 4.1.2. Üretim, Tüketim ve Çevre Sorunları 72 4.1.3. Fayda-Maliyet Analizi ve Çevre Sorunları 75 4.2. Çevre Sorunlarının Makro Ekonomik Etkileri 79 4.2.1. İktisadi Büyüme Üzerine Etkisi 79 4.2.2. İstihdam Üzerine Etkisi 80 4.2.3. Enflasyon Üzerine Etkisi 81 4.2.4. Ödemeler Dengesi Üzerine Etkisi 81 4.2.5. Gelir Dağılımı Üzerine Etkisi 82 Beşinci Bölüm EKONOMİK AÇIDAN ÇEVRE POLİTİKALARI 5. EKONOMİK AÇIDAN ÇEVRE POLİTİKALARI 85 5.1. Ekonomik Açıdan Çevre Politikası Kavramı ve Kapsamı 85 5.1.1. Çevre Politikası Kavramı 85 5.1.2. Genel Ekonomi Politikasıyla Çevre Politikası Arasındaki İlişki 86 5.1.3. Ekonomi ve Çevre Politikalarının Entegrasyonu 87 5.1.4. Çevre Sorunlarının Türleri İle İlgili Politikalar 89 5.1.4.1. Hava Kalitesi İle İlgili Politikalar 89 5.1.4.2. Su Kalitesi İle İlgili Politikalar 90 5.1.4.3. Toprak Kalitesi İle ilgili Politikalar 90 5.1.4.4. Gürültünün Azaltılması İle İlgili Politikalar 90 5.1.4.5. Katı Atık Yönetimi İle İlgili Politikalar 91 5.1.4.6. Doğal ve Yapay Kirlilikle İle İlgili Politikalar 91 5.2. Çevre Koruma Politikalarının Esasları 92 5.2.1. Çevre Korumanın Maliyeti ve Paylaşımı 92 5.2.2. Çevre Koruma - Sürekli ve Dengeli Kalkınma 93 5.2.3. Çevre Koruma Politikaları İle İlgili Düzenleme 94 5.2.4. Çevre Eğitimi ve Sosyal Sorumluluk 94 5.3. Çevre Politikalarının Amaçları 95 Altıncı Bölüm ÇEVRE POLİTİKASININ ARAÇLARI VE YENİ ÇEVRE POLİTİKALARI İÇİNDE EKONOMİK ARAÇLARIN KULLANILMASI 6. ÇEVRE POLİTİKASININ ARAÇLARI VE YENİ ÇEVRE POLİTİKALARI İÇİNDE EKONOMİK ARAÇLARIN KULLANILMASI 101 6.1. Çevre Politikasının Araçları 101 6.1.1. Vergiler ve Vergi Dışı Araçları 102 6.1.2. Önleyici Ekonomik Politikalarla İlgili Araçlar 102 6.1.3. Tedavi Edici Politikalarla İlgili Araçlar 103 6.1.3.1. Parasal Araçlar 103 6.1.3.2. Kontrol Araçları 104 6.1.3.3. Kültürel Araçlar 104 6.2. Yeni Çevre Politikaları İçinde Ekonomik Araçların Kullanılması 104 6.2.1. Kirleten Öder İlkesi 105 6.2.2. Kullanan Öder İlkesi 106 6.2.3. İhtiyat İlkesi 106 6.2.4. Yerellik İlkesi 107 6.2.5. Kirletme Vergi ve Harçları 107 6.2.6. Ürün Harçları 108 6.2.7. İdari Harçlar 108 6.2.8. Kullanıcı Harçları 109 6.2.9. Vergi Teşvikleri 109 6.2.10. Sübvansiyonlar 109 6.2.11. Alınabilir Verilebilir İzinler (Ticareti Mümkün İzinler) 110 6.2.12. Deposito Sistemi 110 6.2.13. Zorlayıcı Teşvikler 110 6.2.14. Atık Borsası 111 Yedinci Bölüm SEKTÖREL ÇEVRE POLİTİKALARI 7. SEKTÖREL ÇEVRE SORUNLARI VE POLİTİKALARI 115 7.1. Tarım Sektörü 115 7.2. Madencilik Sektörü 116 7.3. Enerji Sektörü 118 7.4. Sanayi Sektörü 119 7.5. Ulaşım Sektörü 121 7.6. Ticaret Sektörü 121 7.7. Turizm Sektörü 123 Sekizinci Bölüm DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ (WTO) VE ÇEVRE POLİTİKALARI 8. DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ (WTO) VE ÇEVRE POLİTİKALARI 129 8.1. WTO, Ticaretin Serbestleştirilmesi ve Çevre 129 8.2. Çevresel Standartlar, Düzenlemeler ve WTO 130 8.3. WTO, Çevre, Ticaret Politikaları ve Çevresel Düzenlemeler 131 8.4. Çevre Politikalarının Ticaret Üzerinde Yarattığı Engeller ve WTO 138 8.4.1. Ürün Standartları 139 8.4.2. Üretim Standartları 140 8.5. GATT Round Görüşmeleri, Çevre ve Ticaret 142 8.6. GATT Round Görüşmeleri Sonrasında Çevre ve Ticaret 144 Dokuzuncu Bölüm AB VE ÇEVRE POLİTİKALARI 9. AB VE ÇEVRE POLİTİKALARI 149 9.1. AB'de Ekonomik Açıdan Çevre Politikalarının Kapsamı ve Gelişimi 149 9.1.1. AB Çevre Politikalarının Kapsamı 149 9.1.2. AB Çevre Politikasının Amacı 149 9.1.3. AB Çevre Politikasının İlkeleri 150 9.1.4. AB'de Hukuki Açıdan Çevre Politikalarının Gelişimi 151 9.1.4.1. Tek Avrupa Senedinin Kabulünden Önceki Dönem 151 9.1.4.2. Tek Avrupa Senedinin Kabulünden Sonraki Dönem 153 9.1.4.3. Maastricht Anlaşması Sonrası Dönem 156 9.2. AB'de Sektörel Çevre Politikaları 157 9.2.1. Tarım 157 9.2.2. Sanayi 158 9.2.3. Enerji 158 9.2.4. Ulaşım 159 9.2.5. Ticaret 159 9.2.6. Turizm 160 9.2.7. İstihdam 161 9.3. AB'de Çevre Korumaya Yönelik Uygulamalar, Teşvikler ve Çevre Dostu Ekonomik Araçların Kullanımı 161 9.3.1. Avrupa Birliğinde Çevresel Araçların Uygulanması 161 9.3.2. AB'de Çevre Korumaya Yönelik Teşvikler 163 9.4. AB Ülkelerinde Çevre Dostu Ekonomik Araçların Kullanımı 163 Onuncu Bölüm TÜRKİYE'DE ÇEVRE POLİTİKALARI 10. TÜRKİYE'DE ÇEVRE POLİTİKALARI 169 10.1. Türkiye'de Ekonomik Açıdan Çevre Politikalarının Kapsamı ve Gelişimi 169 10.1.1. Türkiye'de Çevre Sorunlarının Ortaya Çıkış Sebepleri 169 10.1.2. Türkiye'de Çevre Politikasının Kapsamı 171 10.1.3. Türkiye'de Çevre Politikalarının Temel İlkeleri 172 10.1.4. Türkiye'de Çevre Politikalarının Ekonomik ve Mali Yapısı 173 10.2. Kalkınma Planları ve Çevre 174 10.2.1. Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı 175 10.2.2. Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı 176 10.2.3. Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 177 10.2.4. Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı 177 10.2.5. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 178 10.2.6. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005) 180 10.2.7. Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2007-2013) 181 10.2.8. Onuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2014-2018) 182 10.3. Türkiye'de Sektörel Çevre Politikaları 184 10.3.1. Tarım 184 10.3.2. Sanayi 185 10.3.3. Ulaştırma 185 10.3.4. Enerji 186 10.3.5. Turizm 187 10.3.6. Ticaret 187 10.3.7. İstihdam 188 10.4. Türkiye ve Uluslararası Çevr Politikaları 189 Onbirinci Bölüm ULUSLARARASI KURULUŞLAR VE ÇEVRE POLİTİKASI 11. ULUSLARARASI KURULUŞLAR VE ÇEVRE POLİTİKASI 195 11.1. Uluslararası Kurum ve Kuruluşlar ve Çevre Politikası 195 11.1.1. Birleşmiş Milletler (UN) 195 11.1.1.1. Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) 196 11.1.1.2. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) 199 11.1.1.3.

Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Örgütü (UNIDO) 200 11.1.1.4. Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) 201 11.1.2. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) 202 11.1.3. Kuzey Atlantik Teşkilatı (NATO) 205 11.1.4. Dünya Bankası (WB) 206 11.1.5. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) 206 11.1.6. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KEİT) 207 11.1.7. Uluslararası Kuruluşların Ortak Çabaları 209 Onikinci Bölüm ÇEVRE İLE İLGİLİ ULUSLARARASI ANLAŞMALAR VE SÖZLEŞMELER 12. ÇEVRE İLE İLGİLİ ULUSLARARASI KONFERANSLAR VE SÖZLEŞMELER 213 12.1. Çevre İle İlgili Uluslararası Konferanslar 213 12.1.1. Birleşmiş Milletler İnsan Çevresi Konferansı 213 12.1.2. Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu: Ortak Geleceğimiz Raporu 214 12.1.3.

Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı 214 12.1.3.1. Rio Deklarasyonu 214 12.1.3.2. Gündem 21 215 12.2. Çevre İle İlgili Uluslararası Sözleşmeler 216 12.2.1. Montreal Protokolü 216 12.2.2. Basel Protokolü 217 12.2.3. Londra Kılavuzu 217 12.2.4. Ormanların Korunması Prensipleri Protokolü 218 12.2.5. İklim Değişikliği Üzerine Birleşmiş Milletler Çerçeve Anlaşması 218 12.2.6. Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi 219 12.2.7. Roterdam Sözleşmesi 220 12.2.8. Stockholm Sözleşmesi 221 12.2.9. Barselona Konvansiyonu 223 12.2.10. Cites 224 12.2.11. Kyoto Protokolü 225 12.2.12. Doha Sözleşmesi 227 Onüçüncü Bölüm AB VE TÜRKİYE'DE ÇEVRENİN FİNANSMANI 13. AB VE TÜRKİYE'DE ÇEVRE İLE İLGİLİ FİNANSMAN KAYNAKLARI 231 13.1. AB'de Çevre İle İlgili Finansman Kaynakları, Destek Mekanizmaları ve Fonlar 231 13.1.1. Avrupa Yatırım Bankası 234 13.1.2. LIFE (Çevre İçin Mali Araç) 235 13.1.3. AB'nin Çevre İle İlgili Fonları 236 13.1.2.1. Yapısal Fon (SF) 236 13.1.2.2. Avrupa Sosyal Fonu (ESF) 238 13.1.2.3. Avrupa Kalkınma Fonu (ERDF) 238 13.1.2.4. Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu (EAGGF) 239 13.1.3. AB'nin Diğer Finansal Kaynakları 239 13.2. Türkiye'de Çevre İle İlgili Finansman Kaynakları 240 13.2.1. Çevre Temizlik Vergisi 241 13.2.2. Yatırım Teşvik Sisteminde Çevre Yatırımları 243 13.2.3. Çevre Kirliliğini Önleme Fonu 244

Ondördüncü Bölüm SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA VE ÇEVRE 14. SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA VE ÇEVRE 249 14.1. Sürdürülebilir Kalkınma ve Çevre 249 14.1.1. Çevre ve Kalkınma İlişkisi 249 14.1.2. Sürdürülebilir Kalkınma ve Ortaya Çıkış Süreci 251 14.1.3. Doğal Kaynakların Sürdürülebilir Kullanımı 252 14.1.3.1. Kaynakların Sürdürülebilirliğini Sağlama 252 14.1.3.2. Kaynaktan Kısma/ Kaynağında Azaltmak 252 14.1.4. Sürdürülebilir Kalkınmanın Boyutu 253 14.1.5. Sürdürülebilir Kalkınmanın Özellikleri 255 14.1.6. Sürdürülebilir Kalkınmanın Amaç ve İlkeleri 255 14.1.7. Sürdürülebilir Kalkınmanın Uluslararası Boyutu 257 14.1.8. Türkiye'de Sürdürülebilir Kalkınmanın Boyutu 260 Kaynakça 263 Kavramlar Dizini 270 Yazarın Özgeçmişi 272