İÇİNDEKİLER İçindekiler 2. Baskıya Önsöz 5 Önsöz 7 Giriş 17 Bölüm 1 HİLE, HİLE EKONOMİSİNDE TEMEL KAVRAMLAR VE FİNANSAL PİYASALARA YANSIMALARI 1.1. Hile Kavramı ve Hile Yapanların Karakteristik Özellikleri 25 1.2. Hile Modelleri 27 1.2.1. Hile (Suistimal) Üçgeni 28 1.2.2. Hile Ölçeği (Suistimal Cetveli) ve Hile Küpü Modeli 31 1.2.3. Suiistimal (Dolandırıcılık /Hile) Elması (Fraud Diamond) 32 1.2.4. Hile Karesi ve Örgütsel Hile Üçgeni 33 1.2.5. ABC Modeli (2008) ve Hile Beşgeni (2009) 34 1.2.6. Hile Karesi (2010) ve M-I-C-E (2012) 35 1.3. Hile Ekonomisi ile İlgili Temel Kavramlar 36 1.3.1. Ponzi Hilesi (Ponzi Şeması, Ponzi Piramidi) 36 1.3.2. Spekülasyon ve Spekülatör 40 1.3.3. Manipülasyon (Sermaye Piyasasında Piyasa Dolandırıcılığı) ve Manipülatör 40 1.3.4. Insider Trading (Bilgi Suistimali / İçeriden Öğrenenlerin Ticareti) 42 1.3.5. Kaldıraç ve Kaldıraçlı İşlem 44 1.3.6. Volatilite (Oynaklık) ve Volatilite Endeksi (VIX) 45 1.3.7. Batmayacak Kadar Büyük (Too Big to Fail) 46 1.3.8. Bilgi İfşası (Whistleblowing) 50 1.3.9. Yatırımcı Risk Toleransı (Risk Profili) 50 1.3.10. Panik Hareketler 51 1.3.11. Ekonomik Balonlar (Spekülatif Balon, Piyasa Balonu, Fiyat Balonu) 52 1.3.12. Keriz Silkeleme 52 1.3.13. Ayı ve Boğa Piyasalar 54 1.3.14. Toplamları Sıfır Olan Oyunlar (Zero-Sum Games) 56 1.3.15. Hedge (Riskten Korunma) 58 1.3.16. Mail Order İşlemler 59 1.3.17. Limon Piyasaları, Asimetrik Bilgi, Ters Seçim ve Ahlaki Risk 60 1.3.18. Sinyal Verme Sorunu (Signaling) ve Ekranlama (Ayırt Etme, Screening) 62 1.3.19. Asil-Vekil Sorunu (Principal Agent) ve Yolsuzluk Ekonomisinin Tahlili 64 1.3.20. Yolsuzluk 65 1.3.21. Uluslararası Şeffaflık Örgütü (Transparency International) 66 1.3.22. Deregülasyon 66 1.3.23. Chapter 7 ve Chapter 11 67 Bölüm 2 FİNANSAL PİYASALARDA YATIRIMCI PSİKOLOJİSİ 2.1. Yatırımcı Teorileri 69 2.1.1 Yatırımcı Duyarlılığı Teorisi 69 2.1.2. Zihinsel Muhasebe Teorisi 71 2.1.3. Sürü Davranışı Teorisi (Herding Behaviour, Bandwagon Effect) 72 2.2. Finans Piyasalarında Yatırımcı Profilleri 77 2.2.1. Yeterli Sermayeye Sahip Olmayan Yatırımcı 77 2.2.2. Devamlı Karar Değiştiren (Karasız) Yatırımcı 78 2.2.3. Aracı Kurum Seçiminde Yanlışa Düşen Yatırımcı 78 2.2.4. Duygularına Yenik Düşen Yatırımcı 79 2.2.5. Kulaktan Dolma Bilgilerle Göre Pozisyon Alan Yatırımcı 79 2.2.6. Rasyonel (Akılcı) Yatırımcı 79 2.2.7. Ön Sezileri ile Hareket Eden Yatırımcı 80 2.3. Risk Algısı Bakımından Yatırımcı Tipleri 80 2.4. Yatırımcıların Risk Algısına Etki eden Faktörler 81 2.4.1. Kişilik Özellikleri 82 2.4.2. Psikolojik Faktörler 82 2.4.2.1. Hevristikler 83 2.4.2.2. Bilişsel Önyargılar (Cognitive Bias) 84 2.4.2.3. Duygusal Faktörler 88 2.4.3. Demografik (Nüfusla İlgili) ve Sosyoekonomik Faktörler 89 2.4.3.1. Finansal Risk Algısı ile Yatırımcının Yaşı Arasındaki İlişki 89 2.4.3.2. Finansal Risk Algısı ile Cinsiyet Arasındaki İlişki 90 2.4.3.3. Finansal Risk Algısı ile Yatırımcının Geliri Arasındaki İlişki 91 2.4.3.4. Finansal Risk Algısı ile Finansal Bilgi Düzeyi /Finansal Okur-Yazarlık Arasındaki İlişki 92 2.4.3.5. Finansal Risk Algısı ile Medeni Durum Arasındaki İlişki 93 2.5. Yatırımcıların Karar Almada Karşılaştıkları Zihinsel Tuzaklar 94 2.5.1. Demirleme Tuzağı (Çıpa, Çapa, Anchoring) 94 2.5.2. Statüko (Sahiplenme) Tuzağı: 96 2.5.3. Batık Maliyet (Sunk Cost) Tuzağı 97 2.5.4. Çerçeveleme Tuzağı 98 2.5.5. Kendini Doğrulama (Confirming-Evidence) Tuzağı 100 2.5.6. Tahmin ve Öngörü Tuzakları 101 2.6. Ponzi Oyununda Yatırımcı Psikolojisi 102 Bölüm 3 DOLANDIRICILAR KARŞISINDA NASIL İKNA OLUYORUZ? İKNANIN PSİKOLOJİK KÖKENLERİ VE EN SIK BAŞVURULAN DOLANDIRICILIK YÖNTEMLERİ 3.1. Dolandırılanların Ortak Özellikleri 105 3.2. İknanı Psikolojik Kökenleri 109 3.3. Yatırım Hileleri 124 3.4. Sık Kullanılan Dolandırıcılıklar (Fraud/ Sahtecilik) ve Baş Etme Yöntemleri 126 3.4.1. Fiziki Ortamda Yapılan Sahtecilikler (Card Present Fraud) 127 3.4.2. Sanal Ortamda Yapılan Sahtecilikler (Card Not Present Fraud) 127 3.4.3. İkna ve Mesaj Yolu ile Yapılan Dolandırıcılıklar 129 3.4.4. Oltalama (Phishing) Saldırısı 130 3.4.5. Banka ATM Cihazlarına Kopyalama Düzeneği Yerleştirilmesi 132 3.4.6. Nijeryalı Prens Dolandırıcılığı 133 3.4.7. Borsa Dolandırıcılıkları 134 3.4.8. Sosyal medyada 'sponsorlu-reklamlı dolandırıcılığı 134 3.5. Banka Dolandırıcılıkları 136 3.5.1. Kredi Hileleri (Loan Frauds) 136 3.5.2. Hesap Hileleri (Account Frauds) 137 3.5.3. Plastik Kart Hileleri (Plastic Card Frauds, Card) 137 3.5.4. Çek Hileleri (Cheque Frauds) 140 3.5.5. Akreditif Hileleri (Letter of Credit Frauds) 141 3.5.6. Bilgisayar ve Elektronik Bankacılık Hileleri (Computer and e-Banking Frauds) 142 3.5.7. Kara Para Aklama (Money Laundering) 144 3.5.8. Yağmalama (Looting) ve Risk Öteleme (Risk Shifting) 146 3.6. Muhasebe (Mali Tablo) Hileleri 146 3.6.1. Maddi Duran Varlık ve Stoklar Hesabında Yapılan Hileler 147 3.6.2. Kasa ve Banka Hesabında Yapılan Hileler 148 3.6.3. Verilen Çekler Hesabı ve Ticari Alacaklar Hesabında Yapılan Hileler 149 3.7. Kripto Para Dolandırıcılığı 152 3.8. Karaborsa (Kara Piyasa, Black Market) 155 Bölüm 4 FİNANSAL SKANDALLAR PONZİ ARZU ile 20 Milyon TL Dolandırıcılık (2020) 158 Barclays Skandalı (2020) 159 Kamyon Nakliye Devi Celadon'un Muhasebe Skandalı ve Chapter 11 İflası (2019) 160 D. K. Shivakumar ve Kara Para Aklama (2019) 161 Amit Bhardwaj ve Bitcoin Dolandırıcılığı (2019) 162 Haiti'de PetroCaribe Skandalı (2019) 163 CryptoRobo Kripto Para Dolandırıcılığı (2019) 164 Malezya'nın Kalkınma Fonu (1MBD) Skandalı (2019) 165 Türkiye'ye Ponzinin Dönüşü: Çiftlikbank (2018) 166 Kan ve Dolandırıcılık: Theranos Inc Skandalı (2018) 169 Avrupa'nın En Büyük Kara Para Aklama Vakası: Danske Bank (2018) 171 ABD'nin Banka Devi Wells Fargo'nun Hesap Skandalı (2018) 173 Hindistan'ın En Büyük Banka Dolandırıcılığı: Pencap (Punjab) Ulusal Bankası (2018) 174 İngiliz İnşaat Devi Carillion'un Batışı (2018) 176 FİFA'dan UEFA'ya Uzanan Futbol Skandalı (2015) 177 Volkswagen Dizel Emisyon Skandalı (2015) 179 Teknoloji Devi Toshiba'nın Muhasebe Hilesi (2015) 180 ABD'li İlaç Firması Valeant'ın Stok Manüpilasyonu (2015) 181 İngiltere'nin En Büyük Marketler Zinciri Tesco Skandalı (2014) 183 Libor Faiz Oranı ve Libor Skandalı (2012) 184 Beazer Homes Muhasebe Manipülasyonu (2011) 185 Japonya'nın Enronu: Olympus (2011) 186 Hindistan'ın Enronu: Satyam (2009) 188 Dünya Finans Tarihinin En Büyük İflası: Lehman Brothers (2008) 189 Madoff'un Ponzi Oyunu (2008) 190 American International Group ve Zarar Karşılığının Yükseltilmesi (2005) 192 Kanebo Skandalı (2006) 193 Parmalat Skandalı (2003) 194 Worldcom Skandalı (2002) 195 Xerox Skandalı (2002) 196 Imclone System İçeriden Bilgi Ticareti (2002) 197 Galleon Group İçerden Bilgi Ticareti (2001) 198 Enron Skandalı (2001) 199 Global Crossing (2001) 201 Royal Ahold Skandalı (2003) 202 Dot-Com İnternet Balonu (2001) 203 Carme Skandalı (1995) 205 Baring Bank Skandalı (1995) 205 İmar Bankası Skandalı (1994) 207 Hileli İflas Hikayesi: Egebank (1994) 209 Teapot Dome Skandalı (1921) 210 Tarihteki En Büyük Ekonomik Çöküşlerden Biri: Mississippi Balonu 1920 (The Mississippi Bubble) 211 Ekonomi Dünyasındaki İlk Spekülatif Balon: Lale Balonu (Lale Çılgınlığı, Lale Spekülasyonu) 1636 212 Sonuç 215 Kaynaklar 219 Kavramlar Dizini 237