ÖNSÖZ ................................................................ ....................................................V İÇİNDEKİLER................................................. ..................................................VII KISALTMALAR TABLOSU......................................................... ...............XIII GİRİŞ........................................................ ................................................................ .1 BİRİNCİ BÖLÜM MÜLTECİ KAVRAMI VE STATÜSÜ I. MÜLTECİ KAVRAMI......................................................... .......................10 A. İlticanın Genel Anlamda Göç Kavramından Ayrı Ele Alınmasını Gerektiren Hususlar........................................................ .11 B. Mülteci Kavramının Hukuksal Niteliği.............................................13 1. Uluslararası Mevzuatta Mülteci Kavramı ..................................14 2. Ulusal Mevzuattaki Kavram Karmaşası .....................................15 a. YUKK'ye Kadar Olan Süreç: Mülteci/sığınmacı Karmaşası..................................................... ...............................18 b. YUKK ile Getirilen Düzenlemeler: "Şartlı Mülteci" Kavramı ................................................................ .......................21 II. MÜLTECİ STATÜSÜNÜN BELİRLENMESİ.................................. 24 A. Mülteci Statüsüne İlişkin Değerlendirmenin Niteliği .................. 25 1. Mülteci Statüsünün Belirlenmesinde Devletlerin Yetkisi...... 26 İÇİNDEKİLER 2. Mülteci Statüsünün Belirlenmesinde Başvurulan Kaynaklar....................................................... ................................... 28 B. Mülteci Statüsünün Belirlenmesi Süreci .......................................... 30 1. Mültecilik Kapsamına Dâhil Etme- Dışarıda Bırakma Değerlendirmesi (Inclusion Clauses-Exclusion Clauses) ...... 30 2. Mülteci Olarak Kabul Edilebilmek İçin Aranan Koşullar Bakımından Mülteciliğin Kapsamı ............................33 a. 1 Ocak 1951'den Önce Meydana Gelen Olaylar ............... 34 b. Zulme Uğramaktan Haklı Nedenlerle Korkma .................35 c. Zulüm Korkusunun Belirli Nedenlere Bağlı olarak Oluşması...................................................... ................................39 i. Irk ................................................................ .......................... 40 ii. Din ................................................................ ........................ 40 iii. Tabiiyet ................................................................ .................41 iv. Belirli Bir Sosyal Gruba Mensubiyet..............................42 v. Siyasi Düşünce ................................................................ ....43 d. Tabiiyetini Taşıdığı Ülkenin Dışında Bulunma ................45 e. Vatandaşı Olduğu Ülkenin Himayesinden Yoksun Bulunmak ya da Bu Himayeden Yararlanmayı İstememek ................................................................ ...................47 İKİNCİ BÖLÜM GERİ GÖNDERMEME İLKESİ VE TAMAMLAYICI KORUMA MEKANİZMASI OLARAK İNSAN HAKLARI AVRUPA SÖZLEŞMESİ I. 1951 SÖZLEŞMESİ BAĞLAMINDA MÜLTECİLERİN SAHİP OLDUKLARI TEMEL HAKLAR VE ULUSLARARASI MÜLTECİ HUKUKUNA HÂKİM OLAN İLKELER........................................................ ...................................53 A. Mültecilerin Sahip Oldukları Temel Haklar.................................... 54 1. Mültecilerin Ülkede Bulunma Şekillerine Göre Hakların Gruplandırılması............................................. ...............55 a. Fiziksel Bulunmaya Bağlı Tanınan Hak ve Özgürlükler..55 b. Ülkede Bulunmanın Yasal Dayanağı Olması Durumunda Tanınan Hak ve Özgürlükler......................... 56 2. Mültecilere Tanınan Hakların İkinci Sınıflandırma Biçimi: Genel Muamele Standartları.......................................... 60 a. Yurttaşlarla Eşit Muameleye Tabi Tutulan Haklar............61 b. Yabancılar Arasında En Çok Gözetilen Ulus İlkesinden Yararlandıkları Haklar.........................................61 c. En Az Yabancıların Sahip Olduğu Ölçüde Yararlandıkları Haklar .............................................................62 B. Uluslararası Mülteci Hukukuna Hâkim Olan İlkeler.................... 63 1. Ayrım Gözetmeme İlkesi......................................................... ...... 64 a. 1951 Sözleşmesi'nde Düzenlenen Ayrım Gözetmeme İlkesine Genel Bakış......................................... 64 b. Ayrım Gözetmeme İlkesinin 1951 Sözleşmesi'nin Taraf Devletlere Sunduğu Seçimlik Hak Bakımından Değerlendirilmesi............................................. 66 2. Kalıcı Çözüm Üretme İlkesi ......................................................... 68 a. Gönüllü geri dönüş........................................................ ........... 69 b. Güvenli üçüncü ülkeye gönderme.........................................70 c. Yerel Entegrasyon..................................................... .................71 3. Sınır Dışı Etmeme İlkesi......................................................... ........73 4. Geri Göndermeme İlkesi ................................................................ 76 a. Geri Göndermeme İlkesinin Niteliği ve Kapsamı............ 77 i. Geri Göndermeme İlkesinin Bağlayıcılığı....................78 ii. Geri Göndermeme İlkesi'nin Kişi Bakımından Kapsamı ................................................................ ............... 80 iii. Geri Göndermeme İlkesinde Devletlerin Yükümlülükleri.............................................. .................... 82 b. Geri Göndermeme İlkesinin İstisnaları.............................. 86 II. TAMAMLAYICI KORUMA MEKANİZMASI İLE MÜLTECİLERİN KORUNMASI....................................................... ... 88 A. Tamamlayıcı Koruma Kavramı .......................................................... 90 1. Tanım.......................................................... ........................................91 2. Tamamlayıcı Korumanın Kapsamı............................................. 94 B. Tamamlayıcı Koruma Mekanizması Olarak İHAS ....................... 96 1. İHAS'ın Temel Özellikleri ............................................................ 97 2. İHAS'ın Kapsamı ve Mültecilere Uygulanabilirliği.................98 3. İHAS'ta Yer Alan Yargısal Başvuru Hakkı ve Sözleşme'nin Mültecilere Uygulanabilirliği ............................. 99 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İHAM KARARLARINDA GERİ GÖNDERMEME İLKESİNİN YORUMLANMASI I. İHAM'IN GERİ GÖNDERMEME İLKESİNİN UYGULANMASI BAKIMINDAN ULUSLARARASI MÜLTECİ HUKUKUNA KATKI SAĞLAMASINA NEDEN OLAN TEMEL UNSURLAR ................................................................ 108 A. İHAM Kararlarının Bağlayıcılığı ve Geri Göndermeme İlkesi Bakımından Etkisi ................................................................ .... 109 B. İHAM'ın Sözleşme'yi Güncel Tutma Özelliği ve Geri Göndermeme İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi ...................110 1. İHAS'ın Dinamik Yorumu.......................................................... .111 2. Yaşayan Belge Olarak İHAS'ta Geri Göndermeme İlkesi.... 113 II. İHAM KARARLARI BAĞLAMINDA İHAS'TA DÜZENLENEN MUTLAK HAKLARIN GERİ GÖNDERMEME İLKESİ İLE BAĞLANTISI.................................. 115 A. Geri Göndermeme Sonucunu Doğuran Bir Mutlak Hak Olarak İşkence Yasağı........................................................ ...................116 1. İHAS 3. madde: İşkence Yasağının Kapsamı ..........................116 2. İşkence Riski ve Geri Göndermeme İlkesi ..............................120 a. Riskin Niteliği Bakımından Değerlendirme ................... 121 b. Riskin Kaynağı Bakımından Değerlendirme .................. 121 c. Riskin Belirlenmesinde Uygulanan Usul Kuralları Bakımından Değerlendirme ................................................ 125 3. Mutlak Hak Olarak İşkence Yasağı ve Geri Göndermeme İlkesi......................................................... ..............128 B. Yaşam Hakkı ve Geri Göndermeme İlkesi ..................................... 130 C.

Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağı ve Geri Göndermeme İlkesi131 III. İHAM KARARLARI BAĞLAMINDA İHAS'TA YER ALAN AİLE HAYATI İLE İLGİLİ TEMEL HAKLAR ve GERİ GÖNDERMEME İLKESİ........................................................ ............... 134 A. İHAS'ta Yer Alan Aile Hayatıyla İlgili Temel Hak ve Özgürlükler ve Mülteci Hakları İlişkisi .......................................... 135 B.

İHAS 8.maddenin Geri Göndermeme İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi.............................................. ................................... 137 IV. İHAM KARARLARI BAĞLAMINDA İHAS'IN ÖNGÖRDÜĞÜ YARGISAL GÜVENCE SAĞLAYAN HAKLARIN GERİ GÖNDERMEME İLKESİ İLE BAĞLANTISI ................................................................ ............................. 140 A. Adil Yargılanma Hakkı ve Geri Göndermeme İlkesi....................141 1. İHAS'ta Yer Alan Adil Yargılanma Hakkı............................... 142 2. İHAM Tarafından Adil Yargılanma Hakkının Geri Göndermeme İlkesi Bağlamında Değerlendirilmesi ............ 145 a. Devletin Geri Gönderme İşleminden Doğan Sorumluluk ................................................................ .............. 146 b. Bireyin Gönderildiği Devlette Adil Yargılanma Hakkının İhlâlinden Dolayı Gönderen Devletin Sorumluluğu.................................................... ........................ 149 B. Etkili Başvuru Hakkı ve Geri Göndermeme İlkesi...................... 151 1. İHAS'ta Düzenlenen Etkili Başvuru Hakkı ........................... 152 2. Etkili Başvuru Hakkı'nın Geri Göndermeme İlkesine Katkısı Bakımından Değerlendirilmesi................................... 153 SONUÇ.......................................................... ...................................................... 157 KAYNAKÇA ................................................................ .......................................161