Uluslararası ticaret denildiğinde ilk bakışta bunun uluslararası hukuk içerisinde yeri olduğunu söylemek mümkün değildir. İçeriği itibariyle uluslararası ticaret hukuku (lex mercatoria) doğrudan devletlerarası ilişkileri düzenlemez ve bu sebeple de uluslararası hukukun klasik anlayışına uymaz.1 Nasıl ki bir devletin sınırları içinde her gün kişiler arasında mallar ve hizmetler alınıp satılıyor, sermaye yer değiştiriyor ise iki ayrı devlet sınırları içerisinde bulunan iki kişi arasında bu işlemler yapıldığında buna uluslararası ticaret denir.2 Diğer bir deyişle, bir devletin ülkesi içinde yapılan ticari işlemler ticaret hukukunun konusunu, farklı devletlerin ülkelerinde bulunan kişiler arasında yapılan ticari işlemler ise uluslararası ticaret hukukunun konusunu oluşturur. Diğer yandan, uluslararası ticarete konu olan işlemi yapan iki ayrı özel hukuk kişisi, iki ayrı devlet ekonomisine dâhil oldukları için onların aralarında yaptıkları ticari işlem sadece kendilerinin yararını değil parçası oldukları devlet ekonomilerinin yararını da ilgilendirir.3 Tanımı itibariyle lex mercatoria herhangi bir devletin millî hukukunun bir bölümünü de teşkil etmez, ancak doğrudan devletlerarası ilişkileri düzenlemediğinden klasik uluslararası hukuk nosyonuna da uymaz.4 Bir devletin sınırını aşar şekilde malların alınıp satılması, üreticinin artık kendi ülkesinde üretmeyip kendisi için daha kârlı üretim yapabileceği bir başka devlet ülkesine giderek orada üretim yapması, sermayenin devletler arasında yer değiştirmesi aynı zamanda \"küreselleşme\" olgusunu ifade eder.5 Bu koşullar içinde millî ekonomi de farklı bir görünüme bürünmüştür. Devletlerin ekonomileri kendi sınırları dışında gelişen ve kendi hükümetlerinin belki de hiç payı olmayan faaliyetlere bağlı hale gelmiştir. Sermaye serbestleştikçe, mallar, hizmetler ve bazen de işgücü sınır aşarak hareket ettikçe devletler tek başlarına kendi nüfuslarının refa-hini etkileyen ekonomik güçleri kontrol edemez duruma gelmişlerdir.6 Bu durum devletlerin herhangi bir anlaşmadaki taahhütlerinden değil bütün olarak uluslararası ekonomi sisteminden kaynaklanır.7 En geniş anlamıyla uluslararası ekonomi hukuku, uluslararası hukukun kişileri arasında ekonomik ilişkileri konu alan uluslararası hukuk kuralları bütünüdür.8 Uluslararası ekonomi hukukunu uluslararası hukuktan ayırmak gerçekte uluslararası hukukun konu bütünlüğünü zedelemek anlamına gelecektir çünkü uluslararası hukuk kişileri arasındaki barışçıl ilişkiler büyük ölçüde ekonomik ilişkileri içerir.9 Böylece ilk bakışta uluslararası hukukun konusunu hiç ilgilendirmediği düşünülen lex mercatoria, uluslararası ekonomiyi teşkil etmesi dolayısıyla uluslararası hukukun konularından birini oluşturur. Nasıl ki Birleşmiş Milletler (BM), II. Dünya Savaşının ardından uluslararası barış ve güvenliği tesis etmek için kurulduysa Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) de Soğuk Savaşın ardından uluslararası ticaret rejimini tesis etmek için kurulmuştur.10 DTÖ, üye sayısı dikkate alındığında uluslararası ticaretin düzenlenmesinde evrenselliği büyük ölçüde gerçekleştirmiştir. Hatta kimilerine göre DTÖ, ilk kez uluslararası hukukun gerçekten var olduğunun kanıtını sunmuştur.11 Çünkü evrensel bir uluslararası örgüt ilk kez olarak uluslararası uyuşmazlıklarda zorunlu yetki sahibidir ve kararların yerine getirilmesini denetlemektedir.12 Serbest ticaret düzeninin altında yatan mantığa göre devletler arasında ticaret engelleri üretimin verimliliğim engeller. Daha az verimli üretim dünya mal ve hizmet üretimini azaltır. Ekonomik refah, bireylerin verimli üretebildikleri ürünleri üretip, kendi üretemedikleri ürünleri ise satın almalarına bağlıdır. Bu nedenle de verimli üretimi engelleyen politikalar ekonomik refahı düşürür. GATT/DTÖ altın da yürütülen uluslararası ticaret rejiminin üzerine kurulduğu mantıksal temel budur. Bu, \"serbest ticaretin\" gerekçesidir. Bu tür bir mantıksal temel elbette mal ların, hizmetlerin veya sermayenin devletlerarası hareketine konulan engellerin kaldırılmasını zorlamaktadır.13 Bir devletin faaliyet gösterdiği birçok alan ilk bakışta bütünüyle kendi iç işleyişine ilişkindir ancak diğer devletlerin menfaatleri etkileniyorsa konu, bir uluslara- rası hukuk sorunu haline gelebilir.14 Gerçekten, BM Antlaşmasının 2\′nci maddesi devletlerin egemen eşitliği, devletlerin egemen eşitliğinin ve siyasi bağımsızlığının korunması ve devletlerin millî yetkilerine müdahale edilmemesi ilkelerini ortaya koymuştur. Buna göre, devletler kendi ülkeleri sınırları içerisinde olanları denetlemek yetkisine sahiptirler, tabii bu yetki de özellikle insan haklan güvenceleri açısından gittikçe daha çok evrensel standartlara tabi olmaktadır. Bir dereceye kadar uluslararası ticaret düzenlemeleri de bu uluslararası yetki - millî yetki modeline uyar. Örneğin bir iç sanayi dalına sağlanan sübvansiyon bir millî ekonomik problemle baş etmek için gayet meşru bir yöntemdir. Ancak sübvansiyondan yararlanan ürün yabancı bir pazara ihraç ediliyorsa veya millî pazar, yabancı ürünlerin de rekabet ettiği bir pazar ise bu sorun, millî bir sorun olarak değerlendirilemez. Diğer bir deyişle, bu takdirde devlet, diğer devletlerin menfaatlerini etkileyen bir faaliyette bulunmuştur ve bu nedenle tamamen millî olan alanın dışına çıkmıştır.15 Ancak ticaret söz konusu olduğunda konunun uluslararasılaşmasının sebebi yukarıdakinden temelde farklıdır. Bu durumda, uluslararası ticaret hukukunun devreye girmesinin sebebi, bir devletin diğer bir devletin menfaatlerine zarar vermiş olması değildir. Bunun sebebi, bu tür faaliyetlerin ekonomik refahı düşürme-sidir. Korunan ekonomik refah, sadece bu tür faaliyetlerden etkilenen devletin ekonomik refahı değil bu faaliyette bulunan devletin de ekonomik refahıdır.16 Bir başka deyişle uluslararası ekonomi düzenidir. Bu kitapta temel amaç karmaşık uluslararası ekonomi düzeninde Türkiye\′nin bulunduğu konumun hukuksal düzenlemeler karşısında neresi olduğunun tespit edilmesidir. Adeta örümcek ağı gibi ülkenin dış ilişkilerini saran ticaret anlaşmaları ve bunların birbirleriyle olan ilişkileri, aslında tek bir uluslararası ekonomik düzenin yansımasıdır. 1995\′ten bu yana Türkiye, iç hukukunu bu anlaşmalarla uyumlaştırmaya çalışmıştır. DTÖ nezdinde yükümlülüklerini yerine getirmek için her bir anlaşmaya uygun yasa, yönetmelik veya tebliğ çıkartmış, özelleştirmeleri hızlandırmış, yabancı yatırımlara gitgide daha çok açılmıştır. Özellikle de devletin egemenliğinin gittikçe daha fazla sınırlandırıldığı yönünde haklı eleştirilere uğrayan bu faaliyetler çoğunlukla DTÖ\′nün adı bile anılmadan gümrük birliği ile ilişki-lendirilerek tartışılmaktadır. Oysa bir bölgesel ticaret düzenlemesi olarak gümrük birliği, DTÖ sistemi içinde bazı yönlerden bir istisna oluştururken bir yandan da sistemle bütünlük arz eder. Gümrük Birliği uygulaması doğrultusunda tam üyelikperspektifi çerçevesinde Avrupa Birliği (AB) acquis communautaire\′ine uyum amacıyla neredeyse her gün yeni yasal düzenlemeler yapılması veya mevcut yasal düzenlemelerin değiştirilmesi eleştirilerin başlıca odağıdır.

Gerçekten, gümrük birliğinden kaynaklanan yükümlülüklerinin dışında Türkiye\′nin uluslararası ticaret düzenindeki yükümlülükleri nelerdir, uygulaması nasıldır, Türk hukukuna nasıl sirayet etmiştir ve etmektedir? Bu sorunun cevabının kimi zaman gümrük birliğinden ayırt edilerek verilmesi zordur çünkü AB de bir DTÖ üyesi olduğundan onun ilişkileri de DTÖ kurallarından bağımsız değildir. Ancak Türkiye -(gümrük birliği çerçevesinde) AB ilişkilerinin de bir bölümünü oluşturduğu daha büyük bir resim vardır. Bu büyük resim, Türkiye-AB gümrük birliği gibi bölgesel ticaret düzenlemelerinin de tabi olduğu uluslararası ticaret hukuku düzeninden oluşur. DTÖ\′nün, karar alma mekanizması dikkate alındığında zayıf olduğu sonucuna varmak yanıltıcıdır. Anlaşmazlıkların Halli Organı (AHO), DTÖ Anlaşmalarından kaynaklanan devletlerarası uyuşmazlıkları bağlayıcı şekilde çözmekte yetkili yargısal bir mekanizma sunarak or